Talebi ya da arzı, alıcılar ve satıcılar belirler. Piyasadaki denge fiyatlarının üzerinde satın alma yapmaya hazır tüketiciler vardır. Ancak vermeye hazır oldukları rakamın altında satın alma gerçekleştirme imkânı bulurlarsa kar ederler. Üreticinin satmayı planladığı fiyat piyasadaki talep ile artarsa da üretici kara geçer. Böylece üretici rantı oluşur.
Piyasadaki denge fiyatları bu rant oluşumunda belirleyicidir. Arz ve talebi eşitlemeyi sağlayan fiyat piyasanın denge fiyatıdır. Arz eğrisi, talep eğrisi ve ödeme talepleri denge fiyatının ortaya çıkmasını sağlar. Talep edilen ürün ya da hizmet arz edilen ile eşit değilse dengeler değişir. Örneğin arz çok ise arz fazlası oluşur.
Belirli bir fiyat üzerinden tüketicilerin ödemeye hazır oldukları rakam üreticilerin satmayı planladıkları miktardan daha fazla olunca ise talep fazlası ortaya çıkar.
Bir alıcı, satın alma yapmak istediği ürüne ya da almak istediği hizmete sahip olmak için bütçesine göre bir rakam belirler. Ancak piyasada karşısına çıkan rakam ödeme yapmaya hazır olduğu rakamın altındadır. Tüketici rantı bu iki fiyat arasındaki farktır.
Üretici ya da satıcı, piyasaya sürdüğü ürününün elinde kalmaması için indirim yapmak zorunda kalır. Ürettiği mala ya da sunduğu hizmete talep yeterli değilse fiyatta düşüş gerçekleşir. Bu indirimler de tüketiciyi kara geçirir.
Alıcının vermeye hazır olduğu rakam ile piyasada karşısına çıkan rakam arasındaki fark tüketicinin rantıdır. Bir mal ya da hizmet 50 liradır. Bu ürünün ya da hizmetin piyasa değeri de aynıdır.
Ancak tüketici hazır bulundurduğu 100 Lirayı vermeye hazırdır. Buna rağmen piyasada o mal ya da hizmet karşısına 50 Lira olarak çıkarsa tüketici kara geçmiş olur.
Tüketici rantını hesaplamak için ilk yapılması gereken potansiyel alıcının durumu tespit etmek olmalıdır. Satın alınmak istenen mal ya da faydalanılacak olan hizmet için alıcının ne kadar miktar ödeme yapmayı düşündüğü bilinmelidir.
Bir alıcı diğer adıyla tüketici bir ürün ya da hizmet için 10 para vermeye hazır olabilir. Ancak piyasadaki dinamik fiyatlar ve sürekli yaşanan dalgalanmalar nedeniyle ürün ya da hizmetin fiyatı düşebilir. Bu sayede tüketici yaptığı satın almadan rant elde etmiş olur.