Hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalık olan kistik ekinokokkoz hayvanlarla temasta olan bireylerin mutlaka bilmesi gereken bir hastalıktır. Kist hidatik etkeni hayatlarımıza nasıl etki eder ve bu duruma sahip bireylerin günlük hayatı nasıl etkilenmektedir? Kistik ekinokokkoz hakkında bilgi sahip olmak ve tedbirli yaşamak isteyen herkes bu soruların cevabına hakim olmalıdır.
Hayvanlara olan yakınlığımız, çok yaygın olan ve insanlar üzerinde ciddi sağlık sorunları yaratabilen ve aynı zamanda da ekonomik kayıplara yol açabilen zoonotik karakterli "Kistik Ekinokokkoz" hastalığına yakalanmamıza sebebiyet verebilir. Kistik Ekinokokkoz insanların karaciğer, akciğer, beyin, dalak vb. gibi iç organlarında kist oluşturup ölümüne yol açabilir. Hastalık dünyanın her yerinde görülmektedir ve tahminen dünyaya yılda ortalama milyarlarca dolar ekonomik maliyeti vardır. Peki ekinokokoz nedir?
Kistik Ekinokokkoz hastalığı halk arasında "Kist Hastalığı" olarak da bilinir. "Echinococcus Granulosus" diye adlandırılan bir parazit, bu hastalığın etkenidir. Etçil olan kurt, tilki, çakal, kedi ve köpek gibi hayvanlar parazitin esas kaynağıdır fakat genellikle köpekler ve kedilerdir. Köpeklerin ve kedilerin ince bağırsağında yaşayan bu parazit, hayvanın dışkısıyla dışarı atılan yumurtalar sayesinde insana bulaşır. Dışarı atılan yumurtalar dış ortama karşı mukavemetlidir. Soğukta ve dış ortamda bir yıl canlı kalabilen bu yumurta eğimli araziler ve rüzgar, yağmur gibi birtakım doğa olaylarıyla çevreye yayılırlar. İnsanlar genelde bu virüsü çiğ et, yıkanmamış veya iyi yıkanmamış sebze ve meyvelerden, kirli sulardan vücutlarına alırlar. Ayrıca sokakta serbestçe dolaşan ve kontrolü yapılmamış köpeklerle temas edildiği takdirde yumurtalar kişinin eline geçebilmektedir.
Vücudun içine alınan bu yumurtalar bağırsakta açılır ve bağırsak duvarını geçer. Bağırsak duvarını geçen yumurtalar kan ve lenf yoluyla iç organlara yayılır ve orada kist formunda yaşar, bu durum, kist hidatik neden olur sorusunun cevabıdır. Kist hidatik etkeni, ilk yıllarında yani küçük olduğu dönemde uzun süreler boyunca belirti vermeyebilir. Zaman içerisinde büyüyen kist, tutunduğu bölge ve o bölgeye yaptığı baskıya göre farklı sonuçlar verebilir. Kistin boyutu, fındık tanesi büyüklüğünden bebek kafası büyüklüğüne kadar olabilmektedir.
Bulunduğu bölgeye ve oluşturduğu baskıya göre sonuçlar şu şekilde olabilir:
Karaciğer: Bu kistin en çok görüldüğü organlardan birisi olup kişinin karnının sağ üst kısmında ağrı, bulantı, sarılık, kusma ve nadir olarak kaşıntı gibi belirtiler gösterebilir.
Akciğer: Kistin en çok bulaştığı bir diğer organ da akciğerdir. Akciğerinde kist bulunduran kişilerde solunum problemleri, öksürük, ağızdan kan gelmesi ve gögüs kısmında ağrı gibi belirtiler meydana gelebilir.
Kalp: Kalpte yaşayan kistin belirtileri ise kalp ritminde bozukluk ve enfarktüs bulgularıdır.
Kafa: Baş ağrısı, şuur kaybı ve kusma gibi belirtiler kafada yaşayan kiste sahip olan insanlarda görülebilecek belirtilerdir.
Bir toplumun sağlıklı olması, o toplumu oluşturan bireylerin sağlıklı olmasından geçer. Bunun en ucuz ve kolay yolu ise korunmadır. Her bulaşıcı hastalıkta olduğu gibi erken teşhis kistik ekinokokkozun tedavisi için de kritiktir. Ülkemizde kistik ekinokokkoz yayın şekilde görülmektedir. Toplum bilinci en az erken teşhis kadar hastalığın yayılmasının engellenmesinde ve tedavisinde etkin rol oynar. Bu sebepten dolayı bu hastalığa karşı farkındalığımızı artırmalı, aynı zamanda da edindiğimiz bilgileri etrafımızdaki insanlarla paylaşmalıyız.
Etçil hayvanların dışkılarıyla dışarı atılan yumurtaların, otlayan hayvanlara da geçmesi kuvvetle muhtemeldir. Bu yumurtaları bünyelerine alan hayvanlar hastalığın yayılmasında önemli bir etkendir. Özellikle ülkemizde kurban bayramında kesilen hayvanların halk arasında sakatat diye adlandırılan organlarının köpeklere verilmesi hastalığın yayılmasını hızlandırır. Ayrıca kesim yapılan yerin temizliği de hastalığın yayılmasını dramatik ölçüde önem arz etmektedir. Kistik Ekinokokkoz hastalığının yayılmasını engellemek için alınması gereken tedbirler şunlar olabilir:
-Kitlelere ulaşabilecek yerlerde (okul, sağlık kurumu, kışla vb.) farkındalık yaratıp eğitim vermek.
-Özellikle kurban bayramı öncesinde camilerde cemaate kistik ekinokokkoz hastalığı hakkında bilgi vermek. Buroşür ve afişlerle kişilerin bilgilendirilmesini sağlamak.
-Kurban kesimlerinin veteriner hekim kontrolünde ve mezbahalarda yapmak.
-Kistli sakatatların kurban kesimi yapıldıktan sonra toprağa gömmek.
-Köpekleri yıl içerisinde iç parazitlere karşı en az dört kere ilaçlamak.
-Köpek sahiplerinin köpeklerinin dışarıya dışkılaması halinde dışkılarını poşete koyup poşetin ağzını bağlayarak çöpe atmak.
-Sokaklarda serbestçe dolaşan ve kontrolleri yapılmamış olan köpek ve kedileri sevdikten sonra ellerin bol su ve sabun ile yıkamak.
-Kişisel temizliğe özen göstermek, içilen ve kullanılan suların temiz olduğundan emin olmak. Çiğ tüketilecek olan sebze ve meyveler bol su ile iyice yıkandıktan sonra tüketmek.
Kistik Ekinokokkoz tedavisi tedavisi genellikle cerrahi yollarla yapılmaktadır. İlaç tedavisi bu hastalık için yaygın bir tedavi değildir ancak parazit için verilen ilaçlarla iyileşen hastalar da görülmüştür. Bu tedaviye genellikle ulaşılamayacak yerdeki kistler, çoklu organ tutulumu, çok küçük kistler için başvurulur. Kireçlenmiş kistler, uzman hekimler tarafından tedavi yapılmadan izlenir. Gerekli görüldüğü takdirde cerrahi müdahale ile kist alınır. Dünya sağlık örgütüne göre bu hastalık dört şekilde tedavi edilir:
-Deri içine uygulanan DAER (Delme, Aspirasyon, Enjeksiyon ve Re-Aspirasyon) yöntemleri.
-Cerrahi müdehale.
-Bulaşımönler (Bulaşımı önleyen) ilaçların kullanımı.
-İzleme ve bekleme yöntemi.