Mahmut Hamsici / BBC Türkçe, Tuzhurmatu
"Tuzhurmatu'nun köyleri IŞİD'e geçti... Tuzhurmatu merkezi IŞİD'e geçmek üzere… Tuzhurmatu sakinleri bölgeyi terk ediyor…"
Tam 1,5 yıl önce, Irak'ın Selahaddin Vilayeti'ne bağlı, Türkmen, Kürt ve Arapların birlikte yaşadığı Tuzhurmatu ilçesinden ajanslara düşen haberler böyleydi.
Bu dönemde birçok farklı silahlı güç bir araya geldi ve IŞİD'e karşı büyük bir ortak mücadeleye girişti.
Tuzhurmatu'nun yardımına koşan grupların en önemlileri ise Kürt Peşmerge güçleri ve bünyesinde birçok Şii Türkmeni de barındıran milis gücü Şii Haşdi'ydi.
IŞİD'in püskürtülmesi ardından Tuzhurmatu'da denetimi sağlayan en önemli silahlı gruplar da bu güçler oldu.
Aralarında yaşanan çeşitli problemlerin ardından ilk kez geçtiğimiz haftalarda bu iki güç arasında çatışmalar oldu. Ve bu çatışmalar ilçe merkezinde yaşayan Kürtler ile Türkmenler arasında karşılıklı şiddet olaylarının önünü açtı.
Sokaklarda farklı silahlı güçler
Birçok kişi öldü, yaralandı. Evler, işyerleri kundaklandı.
BBC ekibi olarak Tuzhurmatu'ya girdiğimizde ilk dikkatimizi çeken sokaklarda dört yanda Toyotalar üzerinde dolaşan farklı silahlı güçler oluyor.
Her güç binalara kendi bayraklarını asmış. İlçe merkezi ise fiili olarak ikiye bölünmüş durumda ve kimse bir diğerinin mahallesine girmiyor.
İlçe sakinleri Tuzhurmatu'da dönem dönem Türkmenler ile Kürtler arasında gerilimlerin olduğunu ancak ilk kez böylesine yoğun şiddet olaylarının yaşandığını söylüyor.
Kürtlerin yaşadığı mahalleleri Peşmerge güçleriyle birlikte dolaşıyoruz. Duvarlardaki kurşun izleri, tahrip olmuş araçlar, çatışmaların boyutunu gösteriyor.
'Keskin nişancılar vardı'
Ölümlerin yaşandığı bir sokağın sakinleriyle görüşüyoruz. Bir mahalle sakini konuşmak istediğini söylüyor ama yüzünü puşisiyle sarıyor: "Yoksa Haşid Şabi beni öldürür."
Olaylar sırasında burada keskin nişancıların binaların tepelerinden insanlara ateş açtığını belirtiyor. Bu kişi, Kürtler olarak Iraklı Kürt liderler tarafından terk edildiklerini, kimsenin kendilerine sahip çıkmadığını söylüyor. Olaylarda İran'ın da parmağı olduğunu öne sürüyor.
'Artık hiçbir şey eskisi olmaz'
Başka bir mahallede, evinde kurşun delikleri açılmış bir kişiyle konuşuyoruz. Önce konuşuyor, sonra videoyu yayınlamamızı istiyor.
Bu kişi, "Türkmenler ile Kürtler arasında kan döküldü, artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını düşünüyorum" yorumunu yapıyor.
Kürt mahallelerin ardından Türkmenlerin yaşadığı mahallelerdeyiz. İlçe merkezindeki Türkmenlerin büyük bölümü Şii mezhebinden.
Sokakları dolaşırken bu kez yanımızda Irak Tükmen Cephesi'nin (ITC) silahlı üyeleri ve Türkmenli TV'den gazeteci Ahmet Haşim Muhtaroğlu var.
2000'lerde büyüyen Türkmen mezarlığı
Buradaki Türkmenler 2000'li yıllarda birçok bombalı saldırının hedefi olmuş. Bu saldırıların bazılarını üstlenen olmamış, bazılarını ise radikal İslamcı örgütler üstlenmiş.
Muhtaroğlu sokaklardaki oyukları gösteriyor ve bunların saldırıların sonucu olduğunu söylüyor. Bizi Şii Türkmenlerin mezarlığına götüren Muhtaroğlu buranın 2000'li yıllarda büyüdüğünü gösteriyor.
TIKLAYIN - 'IŞİD, Irak'ta azınlıklara soykırım yapıyor'
(Biz Tuzhurmatu'dan ayrıldıktan kısa süre Türkmenlerin yaşadığı bölgede gerçekleştirilen intihar saldırısında altı kişi yaşamını yitirdi). ITC üyeleri, bu son olaylar boyunca gençlerin saldırılara karşı mahallerinde silahlı nöbet tuttuklarını söylüyorlar.
Evi saldırıya uğrayan Türkmenlerden Ebu Muhammed Bayatlı'yla görüşüyoruz. Bayatlı'nın anlattığına göre kimliği belirsiz kişiler komşu evleri yakmışlar.
Kendisi, ailesiyle birlikteyken silahlarla zorla onun evine de girmişler. Aile dışarı çıkmamış. Ancak silahlı kişilerin üçüncü kez gelmesi ardından evi terk etmişler.
Onlar ayrıldıktan sonra evine giren kişiler ortalığı darmadağın etmiş. Bayatlı "Tuz'da ilk kez böyle bir şey görüyorum" diyor.
Şii milislerin sözcüsü: Amerika bizi birbirimize düşürmek istiyor
Peki bölgede IŞİD tehlikesi devam ederken, IŞİD'e karşı mücadele etmiş bu güçler arasında neden böyle bir çatışma yaşandı? Ve neden etnik ve mezhepsel bir gerilimin önü açıldı?
Haşid Şabi'nin merkezi önünde görüştüğümüz grubun Tuzhurmartu sözcüsü Ali Haşim Hüseyni, yaşananların arkasında dış güçler olduğu kanısında:
"Bu, Amerika'nın siyasetidir, şeytan siyasetidir. Milleti birbirine salar. Koymaz yaşayalım bir yerde. İki kardeşi birbirine salan, bu fitneyi salan Amerika'nın eli var. Amerika'nın da kuyrukları var."
Aynı soruyu sormak üzere Peşmergelerin bağlı olduğu Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin (KYB) Tuzhurmatu'daki merkezine geçiyoruz.
Parti sözcüsü Muhammed Mahmud, IŞİD ile olan savaş nedeniyle hem Peşmerge'nin hem Haşid Şabi'nin buradaki güçlerini çoğalttığını, irili ufaklı başka gruplar da olduğunu, çok fazla silahlı gücün olmasının gerilimi artırdığını söylüyor.
Bağdat - Erbil 'mücadelesinin' sonucu mu?
Mahmud gerilimin sivillere sıçramasıyla ilgiliyse "Sorumsuzca davranan bazı taraflar başkalarının evlerini yakmaya, yağmalamaya başladı. Bu da yavaş yavaş arttı, her yeri kapsamaya başladı. Durum bu hale geldi" diyor.
Hem Erbil hem de Bağdat, Tuzhurmatu'yu denetimi altında tutmak istiyor. Kimilerine göre bu çatışmaların arkasında da bu "hesaplaşma" var. KYB sözcüsü Mahmud ise bu iddiayı reddediyor.
KYB ardından Iraklı Türkmenlerin siyasi örgütlenmelerinden Irak Türkmen Cephesi'nin Tuzhurmatu'daki merkezini de ziyaret ediyoruz.
Burada Cephe'nin Başkan Yardımcısı Heytem Haşim Muhtaroğlu'yla görüşüyoruz.
'IŞİD Türkmen ve Kürt'ü birleştirmişti'
Odasında, 2013'te bir bombalı saldırıyı protesto ederken düzenlenen intihar saldırısında yitirdiği ağabeyi Ali Haşim Muhtaroğlu'nun resmi var. Muhtaroğlu, IŞİD'e karşı mücadelenin insanları birleştirdiğini ancak son dönem yaşananların bunu bozduğunu söylüyor.
"Bundan 1,5 yıl önce, Tuzhurmatu'nun tarihinde ilk kez Kürt ile Türkmen IŞİD'e karşı el birliği yaptı. IŞİD'in çok faydası oldu, burada Türkmen ile Kürdü birleştirdi. Bu son vakitlerde farklı farklı problemler oldu. O problemler bir saatin içinde hallolurdu ama bu son anlaşmazlık neden bu hale ulaştı, bilemedim. Tuzhurmatu ilçe merkezi bir savaş alanına döndü. Sivil vatandaşımız evinden çıkmayabiliyordu. Gençlerimiz çatışmadaydılar."
Çatışmaların başlamasından Peşmerge güçlerini sorumlu tutan Muhtaroğlu, Haşid Şabi'yi de eleştiriyor:
"Ben bu noktada ikisini de suçlarım. Sizi bir anlaşmazlığınız var idi, çatışmanız ilçe merkezinde olmayaydı. Çatışmayı ilçenin içine getirdiler. Bizim suçsuz insanlarımız, sivil insanlarımız bunun bedelini ödediler. Evleri, yandı, dükkânları ateşlediler. Türkmen olarak, Kürt olarak iki taraf da çekti."
Türkiye'ye kırgınlık
Bu arada ilçede görüştüğümüz bazı Türkmenler bize, olaylar sırasında hiçbir açıklama yapmaması nedeniyle Türkiye'ye kırgın olduklarını söylüyorlar. Bunu söylerken isimlerinin yazılmamasını istiyorlar.
Geçen haftalarda çatışan taraflar, bugünlerde Tuzhurmatu'daki tansiyonu düşürme arayışında.
Barış arayışları
Taraflar arasında sık sık toplantılar yapılıyor, kararlar alınıyor. Tuzhurmatu sakinleri şimdi gerginliğin azalmasını bekliyor. Olaylar nedeniyle ilçeden ayrılanlara geri dönme çağrıları yapılıyor.
Ancak bu seviyede can ve mal kaybının yaşandığı, dahası karşılıklı güvenin zedelendiği olaylardan sonra barış ve güvenin tesisi epey zaman alacak gibi görünüyor.