Acıbadem Taksim Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Mehmet Kesikminare, bu dönemin hem çocuk, hem de ebeveynler açısından kolayca atlatılmasını sağlayacak önerileri sıraladı.
Çocukların yemek yeme, uyku, temizlik gibi alışkanlıklarının kazandırıldığı ilk üç yaş oldukça yorucu geçen bir dönem. Sütten kesildi, uykusu düzene girdi, artık dişlerinin de büyük kısmı çıktı derken sıra en zorlu sınava gelir; tuvalet alışkanlığı kazandırmak... Tuvalette geçirilen saatler, evin bilumum yerlerine zorunlu olarak konulan lazımlık ve kokuları duymamaya çalışarak yapılan temizlik... Tabii olmazsa olmaz da; her başarılı işlemin ardından gelen alkış, kıyamet... Dışarıdan bakıldığında çılgınca gelen ama ebeveynlerin en zorlu deneyimlerinden birini oluşturan bu süreç için yaz ayları, iyi bir fırsat... Zira eğitim süresince üşütme riskinin düşmesi ve çocukların kuru kalmasının zaman alması, yaz mevsiminin sıcaklığından yararlanmayı gerektiriyor. Ancak bu alışkanlığın kazandırılmasında mevsimden daha önemlisi, ebeveynler ve çocuk arasında doğru iletişim ve işbirliği. Çünkü doğru zamanda başlanan tuvalet eğitiminde başarı oranı yükseliyor.
Acıbadem Taksim Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Mehmet Kesikminare, çocukların bu süreçten duygusal ya da fizyolojik olarak zarar görmeden geçmesini sağlayacak adımları anlattı...
1- Hazır olduğunu gösteren işaretleri arayın
Tuvalet eğitimi konusunda doğru zamanı belirleyen en önemli gösterge çocuğun hareketleri oluyor. Ayrıca birkaç kelime konuşarak ya da göstererek kendini ifade edebilmesi gerekiyor. Çocuklardaki bazı işaretlerin tuvalet eğitimi için hazır olduklarının göstergesi oluyor. Asıl önemli nokta bu işaretleri okuyabilmek. Kaka ya da çiş yaptıktan sonra rahatsız olması ya da yaptıktan sonra göstermesi, tuvalete gitmek konusunda ilgisinin artması ve gün içinde 3 saatten fazla kuru kalması çocuğun hazır olduğunu gösteriyor.
2- Doğru zamanı belirleyin
Çocuklara tuvalet eğitiminin kazandırılması fizyolojik bir gelişim sürecini gerektiriyor. Literatüre göre, çocuğun kendini tanımaya başladığı, fiziksel, psikolojik ve davranışsal olarak kendi benliğinin ve davranış karakterlerinin ön plana çıktığı 24-48 ay arası en uygun aralığı oluşturuyor. Ancak, her çocuğun fiziksel ve duygusal gelişiminin birbirinden farklı sürede gerçekleştiğini anlatan Dr. Mehmet Kesikminare, “Dolayısıyla da tuvalet eğitiminin zamanlaması için belli bir dönemden söz etmek çok da mümkün olmasa da, 18 aydan önce kesinlikle önermiyoruz” diyor.
İki yaşından önce denendiğinde alışkanlık kazandırılsa bile çocuğun ileriki dönemde kabızlık ya da idrar tutma zorluğu gibi sıkıntılarla karşılaşma riski artıyor. Aynı zamanda bu çocuklarda ileriki dönemlerde güven kaybı, içine kapanıklık ya da aşırı mükemmeliyetçilik gibi psikolojik durumlar da ortaya çıkabiliyor.
3- Tuvaleti tanıtın
Eğitim aşamasında öncelikle çocuğa tuvalet sürecini göstererek tanıtmak gerekiyor. Bir haftalık ön hazırlık döneminde, çocukla birlikte tuvalete gitmek, gerekirse kakayı göstermek ve bunun korkulacak bir şey olmadığının anlatılması önem taşıyor. Çocuk mümkünse kendi yaşıtlarıyla mümkün değilse de erkek çocuklar için baba, kız çocuklar için de annenin iyi bir gösterici olabiliyor. Yerine göre beraber da tuvalete oturmak çözüm olabiliyor.
4- Uygun bir lazımlık alın
Hazırlık döneminin bir diğer adımı ise uygun bir lazımlık almak oluyor. Mümkünse alışverişin çocukla birlikte yapılması ve birkaç gün çocuğun buna alışmasını beklemek gerekiyor. Bazı ebeveynlerin direkt tuvalete oturtmak şeklinde de hareket ettiğini hatırlatan Dr. Mehmet Kesikminare, bunun yanlış olmadığını ancak lazımlıkla sürecin biraz daha kolaylaşabileceğini söyleyerek şöyle konuşuyor: “Birkaç günü lazımlığa alışma süresi için ayırın. Çocuğun en çok bulunduğu televizyon ya da oyun odasına ya da oyuncaklarının arasına yerleştirerek kendisinin keşfetmesini bekleyin. Önce üzerindeki kıyafetleriyle oturtmasına sağlayın. Daha sonra da bezini çıkararak teniyle temas ettirerek nasıl bir his olduğu anlatmaya çalışın. İlk bir hafta kaka ya da çiş yapmasını beklememek gerekiyor. Bir sonraki adımda basamaklı lazımlıklara geçilmeli.”
Tuvalete geçildiğinde de boşluk hissi yaratmamak için ayağının altında destek yerleştirmek gerekiyor. Böylelikle çocuğun hem güven duygusunu oluşturmak, hem de fizyolojik olarak daha kolay tuvaletinin yapılması sağlanabiliyor. Çünkü mesanenin ve bağırsakların tamamen boşalmasını sağlamak için ayakların zemine basması gerekiyor.
5- Çocuğun biyoritmine göre tuvalete götürün
Bütün insanların tuvalet alışkanlığı konusunda bir biyoritmi bulunuyor. Bu nedenle tuvalet eğitimine karar veren anne babaların da çocuklarını takip ederek tuvalete götürme sıklığını buna göre belirlemesi önem taşıyor. Çocuğun güven hissinin oluşması için altının bir süre açık kalması yararlı olabiliyor. Bu süreçte yaşanabilecek kaçırmalara karşı da anlayışlı ve sabırlı olmak gerekiyor.
Gündüz olduğu gibi gece de çocuğun bezlenmemesi gerektiğinin altını çizen Dr. Mehmet Kesikminare, “Çocuk uyuduktan sonra gündüz dönemindeki tuvalet ritmine uygun olarak örneğin 2 veya 3 saate bir uyandırılıp, bilincinin açılmasını sağlayarak tuvalete götürün. Böylelikle çişini ya da kakasını yaptığını anlaması sağlanacağı için zamanla tutma süresi de uzayacaktır” diyor.
Çocuklarda yemeklerden 20-25 dakika sonra başlayan gastrokolik refleks nedeniyle kaka yapma eğilimine girdiği için bu dönemde tuvalete götürülmeleri önemli. Dr. Mehmet Kesikminare, sözlerine şöyle devam ediyor: “Yemeklerden sonra çocukları lazımlık ya da tuvalete oturtup önce bir oyun şeklinde olmak üzere kaka yapmasını sağlayın. Yapmazsa zorlamayın. Ancak günde 3-4 defa 5-10 dakikalık sürelerle oturtmak alışkanlık kazanmasına destek olacaktır. Bekleme sürecinde çocuğun psikolojisini rahatlatarak, bedenen kasılmasını önlemek için, oyuncak, dergi, kitap karıştırmasına izin vererek oyalanmasına yardımcı olun.”
6- Daima pozitif olun
Minimum bir haftada tamamlanabilen bu süreç çocuğa göre 6 aya kadar uzayabiliyor. Bu nedenle ilk denemeler sonrasında bir hafta içerisinde çocuk bu durumu reddediyorsa ara verip beklemek gerekiyor. Bir hafta ya da bir aya kadar uzayabilecek bekleme sürecinde anne ve babanın hayal kırıklığı yaşayarak tepki vermesi ise sadece süreci çok daha zor bir noktaya getiriyor. Dr. Mehmet Kesikminare, bu nedenle anne babaların tuvalet eğitiminde katı bir tutum içerisinde olmaması ve çocuğu hiçbir şekilde zorlamaması gerektiğini anlatıyor. “Çocuğa ne çok rahat, ne de çok kuralcı yaklaşmayın. Bunun gündelik yaşamımızda bir süreç olduğunu aktarmaya çalışın. Evin içinde tuvalet eğitimi ile ilgili çok konuşmayın. Su içmek, yemek yemek gibi tuvalet yapmanın da hayatın normal bir süreci olduğunun hissettirmeye çalışın” diyor.
7- Hijyen kurallarını öğretin
Tuvalet eğitimi sırasında kazandırılması gereken bir diğer alışkanlık ise temizlik ve hijyen. Hem erkek, hem de kız çocuklar için tuvaletini tamamladıktan sonra nasıl silinmesi ya da yıkanması gerektiği, tuvalet kağıdı kullanımı ve sifon çekmek gibi hijyen kurallarının öğretilmesi gerekiyor. Özellikle el yıkama alışkanlığı konusuna çok önem verilmesi gerekiyor. Bu noktada aileler kendileri için uygun yöntemi belirleyebilir. Renkli sabunlar kullanmak, elleri yıkarken şarkı söylemek gibi davranışlar bu süreci kolaylaştırabileceği gibi daha keyifli hale getirebiliyor.
8- Övgüyle ödüllendirin
Tuvalet eğitimi sırasında yaşanabilecek kazara kaçırmaların bu sürecin bir parçası olduğunun unutulmaması gerekiyor. Bazı çocuklarda 7 yaşına kadar gece kaçırma problemleriyle karşılaşılabileceğini ifade eden Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Mehmet Kesikminare, çocukların yaşadıkları bu durum karşısında asla cezalandırmamak gerektiğinin altını çiziyor. Bu tarz cezalandırmaların süreci daha da uzatabileceğini söyleyerek, “Bunun yerine tuvaletini yaptığında küçük bir övgü ya da alkışla başarısını ödüllendirmeyi deneyin. Abartmadan yapılacak pozitif betimlendirici övgüler yarar sağlıyor” diyor.