Üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılarak piyasalardaki üretici ve tüketici bazlı değişimler hesaplanabilmektedir. Bu bakımdan ÜFE ve TÜFE iki önemli veri noktası olarak kullanılmaktadır. Peki ÜFE ve TÜFE nedir?
Üretici fiyat endeksi (ÜFE), satılan ürünlerin üreticiden çıktıktan sonra fiyatlarındaki değişimi ölçer. ÜFE hesaplanırken, değişime etkisi olabilecek alıcının ödemek zorunda kalabileceği her türlü vergi, nakliye ücreti ve ticaret marjı gibi değerler dışarıda tutulur. ÜFE, üreticiler tarafında yaşanan fiyatların ortalama hareketlerinin ölçülmesine olanak sağlar.
ÜFE, tüketim malları ve hizmetlerinin fiyatlarındaki değişiklikler de dahil olmak üzere, ekonomideki fiyat değişikliklerinin gelişmiş göstergesi olarak kullanılabilir. İmalat, işlenmiş ve ara malların yanı sıra tüketim malları ve sermaye ekipmanı gibi nihai ürünlerin üretimini de kapsar.
ÜFE ayrıca bir ekonomideki enflasyonu ölçmek için kullanılan çeşitli fiyat endekslerinden biridir. ÜFE toplam pazar ve yerli pazar için yıllık büyüme oranı ve endeks bazında ölçülmektedir.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), ulaşım, gıda ve tıbbi bakım gibi tüketim mal ve hizmetlerinin ücretlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatlarını inceleyen bir ölçüdür. Önceden belirlenmiş her mal ve hizmet için fiyat değişiklikleri alınarak ortalaması hesaplanır. TÜFE'deki değişiklikler, yaşam maliyetiyle ilişkili fiyat değişikliklerini değerlendirmek için kullanılır. Tıpkı ÜFE gibi TÜFE de en sık kullanılan enflasyon ve deflasyon ölçüm metriklerinden biridir.
TÜFE hesaplanırken oldukça titiz davranılmaktadır. Tüketim ürün ve hizmetlerinin sınıflandırılması için kentsel veya kırsal gibi tüketici kategorileri bazında çeşitli kategoriler ve alt kategoriler yaratılmıştır. Elde edilen bu alt endekslere dayanarak, nihai genel fiyat endeksi çoğunlukla ulusal istatistik kurumları tarafından hesaplanmaktadır.
TÜFE bir ekonomi için en önemli istatistiklerden biridir ve genellikle emtia fiyatlarının ağırlıklı ortalamasına dayanır. Yaşam maliyeti hakkında bir fikir verir.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ve Üretici fiyat endeksi (ÜFE) açık olarak paylaşılan ve kolayca izlenebilen iki ayrı ekonomik göstergedir. Her ikisi de enflasyonu takip etmek için kullanılan mal ve hizmetler için fiyat değişikliklerini ölçse de hedef mal ve hizmet gruplarının ayrılmasının yanı sıra fiyat türlerinde önemli ölçüde farklılık gösterirler.
Bu farklılıklar iki endeksin ekonominin farklı yönlerini ortaya çıkarmak istemelerinden dolayı kaynaklanır. ÜFE genellikle gelir kaynaklarını enflasyona göre ayarlayarak gerçek büyümeyi hesaplamak için kullanılır. TÜFE ise genellikle gelir ve gider kaynaklarını ayarlayarak yaşam maliyetini hesaplamak için kullanılmaktadır.
ÜFE'nin hedeflenen mal ve hizmetleri için tahsil edilen fiyat türleri TÜFE'den farklılık göstermektedir. ÜFE, üreticinin elde ettiği geliri değerlendirdiği, üreticiye hasılatı temsil etmediği için satış ve tüketim vergilerini fiyata dahil etmez. Ancak TÜFE, satış ve tüketim vergilerini içerir, çünkü bu faktörler mal veya hizmetlerin fiyatlarını etkiler, bu da satış fiyatını artırıp azalttıkça tüketiciye doğrudan etki yapar.
Ayrıca, TÜFE, bir grup tüketim malları ve hizmetlerinin maliyetindeki zaman içindeki değişimi hesapladığı için, enflasyonun önde gelen ekonomik göstergelerinden biridir. Daha yüksek bir satış fiyatı, tüketici alımlarında bir düşüşe ve enflasyonda bir artışa işaret eder. Bu da gelir ve yaşam maliyetinde önemli değişikliklere yol açar.
Kişisel tüketim için ÜFE ve TÜFE, ithalata yönelik bakışlarında da farklılık göstermektedir. TÜFE, yurt içi tüketiciler tarafından satın alınan mal ve hizmetleri kapsamakta ve dolayısıyla ithalatı da içermektedir. Buna karşın ÜFE, ithalatı içermez, çünkü ithalat tanımı gereği yerli firmalar tarafından üretilmez. İthalat, TÜFE'nin önemli bir bölümünü oluştururken, kişisel tüketim için ÜFE'nin dışında tutulması iki endeks arasında önemli bir farklılığa neden olmaktadır.
TÜFE, yalnızca doğrudan tüketici tarafından ödenen kişisel tüketim bileşenlerini içerirken kişisel tüketim için ÜFE, tüketici tarafından ödenmeyen kişisel tüketim bileşenlerini içerir.
Son olarak, fiyatlar kapsamında faiz oranı içeren hizmetler için ÜFE ile TÜFE değerlerinde farklılık olabilir. TÜFE'nin kapsamına faiz oranlarındaki veya faiz maliyetlerindeki değişiklikler dahil değildir. TÜFE kapsamında, fiyatlarında faiz olan bankacılık ve sigorta hizmetleri gibi hizmetler yer almakta ancak bu hizmetlerin faizi endekste yer almamaktadır. ÜFE'nin kapsamı, fiyatları bir faiz oranı içeren hizmetleri de kapsar, ancak bu endeks, bu fiyatların faiz oranını içerir.
TÜFE'nin kapsamı, ATM ücretleri gibi bazı bankacılık hizmetlerini ve birçok sigorta hizmetini içermektedir; ancak, bu hizmetlere faiz oranı dahil değildir. Faiz oranlarındaki değişiklikler bu nedenle TÜFE'yi etkilemez.
Günün sonunda üreticinin sunduğu mal ve hizmetlerdeki artış doğal olarak tüketicinin ödeyeceği ücreti etkilemektedir. Doğal olarak ÜFE ve TÜFE birbirlerini etkileyen iki yakın göstergedir. ÜFE, TÜFE için öncü bir gösterge görevi görür, bu nedenle üreticiler enflasyon ile karşı karşıya kaldıklarında, üretim maliyetlerindeki artışlar perakendecilere ve tüketicilere yansıtılır. ÜFE, tüketici talebinden etkilenmediği için son piyasa ölçüsü olarak da kullanılır.
Fiyat endeksini hesaplamak için, belirli bir yılın içerisinde bulunan mal ve hizmetleri bir sepette toplayın ve baz alınan başka bir yılda aynı mal ve hizmetlerin toplam fiyatına bölüp 100 ile çarpın. ÜFE yada TÜFE'yi hesaplamanıza göre bunun içerisine vergileri eklemeniz gerekebilir.