Paul Kirby
BBC, Londra
Kırılgan ateşkes yıkılmış durumda ve Rusya yanlısı isyancılar Ukrayna'nın doğu bölgelerini hükümet güçlerinin elinden almak amacıyla yeni bir hücuma girişti.
Ukrayna'nın Batılı müttefikleri Rusya'yı isyancı güçlere asker ve cephane göndermekle suçluyor. Moskova ise sürekli bu iddiayı reddediyor.
Pek az kişinin yaklaştığını öngördüğü Ukrayna krizinde şimdiye dek 5 bin kişi hayatını kaybetti.
Doğu Ukrayna niye yeniden tam savaş haline döndü?Bölgedeki çatışmalar 2014 Nisan'ında başlamış ve aylarca sürmüştü. Ukrayna yönetimi ve ayrılıkçılar 5 Eylül'de şiddete son verilmesi ve tutsakların serbest bırakılması için anlaşmaya vardı.
Ama ateşkes hiçbir zaman tam anlamıyla etkili olmadı. Savaşın şiddeti azalmakla birlikte, çatışmalar hiçbir zaman tamamiyle sona ermedi ve her iki taraf, çatışmaların yatıştığı dönemleri kuvvetlerini pekiştirmek için kullandı.
Harap haldeki Donetsk havaalanının kontrolünü elde etmek için büyük bir çatışma yaşandı. Rusya desteğindeki isyancılar stratejik ve simgesel önem taşıyan bu noktayı ele geçirme çabasındaydı.
Bu yılın başında isyancı güçler yeni bir hücuma girişti ve 22 Ocak'ta havaalanının ana terminalini ele geçirdi.
Şiddet olayları tırmandıkça kayıplar da arttı.
İsyancıların eline geçen bölgelerde, özellikle Donetsk ve Luhansk'ta siviller, havan topu ve füze saldırılarında can verdi.Ukrayna'nın Mariupol limanındaki topçu ateşinde 30 kişi öldü. Uluslararası gözlemciler ateşin isyancı güçlerin elindeki bölgeden açıldığını söyledi.İsyancı güçler, hükümet kuvvetlerinin elindeki ulaştırma merkezi Debaltseve kentini ele geçirmek için yoğun saldırıya girişti.Ateşkes anlaşması niye bozuldu?Her iki taraf barış anlaşmasının bozulmasından karşı tarafı sorumlu tuttu.
Hükümet, isyancı güçleri Kiev'deki yönetime meydan okuyarak Kasım 2014'te kendi yerel seçimlerini düzenlediği için suçluyor.
Ayrılıkçılar ise, hükümetin buna karşılık olarak isyancıların elindeki Donetsk ve Luhansk bölgelerine verilmiş olan özel statüye son vereceğini açıklamasından hoşnut değildi.
Ateşkes koşulları arasında ağır silahların savaş cephesinin en az 15 km. gerisine çekilmesi, tutsakların salıverilmesi, uluslararası gözlemcilerin ateşkese uyulup uyulmadığını denetlemesi ve Ukrayna-Rusya sınırında bir tampon bölge kurulması taahhüdü vardı.
Ayrıca Ukrayna Donetsk ve Luhansk bölgelerine daha geniş özerklik sağlayacaktı.
Ancak taraflar birbirlerini karşılıklı olarak taahhütleri yerine getirmemekle ve anlaşma şartlarına uymamakla suçluyor.
Çatışmaların asıl nedeni neydi?2014 Nisan'ında Rusya yanlısı gruplar Donetsk ve Luhansk'taki kent ve kasabalarda hükümet binalarını ele geçirdi.
Bu olaylar Ukrayna'nın Karadeniz kıyısındaki Kırım yarımadasında yaşananların bir tekrarı gibiydi.
Geniş çaplı Avrupa Birliği (AB) yanlısı gösteriler ardından Moskova yandaşı Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç'in devrilmesinden bir hafta sonra Kırım'da da silahlı gruplar hükümet binalarını ele geçirmiş ve Rusya bayrağını göndere çekmişti.
Milliyetçi grupların daha önce Rusçanın ikinci dil olmaktan çıkarılmasına yönelik girişimleri Rusça konuşan pekçok kişiyi harekete geçirmiş; Moskova, Kiev'in yeni yöneticilerini "azınlık haklarını çiğnemeye niyetli Ukrayna milliyetçileri" olarak tanımlamıştı.
Kırım'da Rusya'ya katılma konusunda alelacele ve hatalı görülen bir halk oylaması düzenlenmiş, bir ay içinde de yarımadanın Rusya'ya ilhakı tamamlanmıştı.
Kırım'da pek kan dökülmedi. Ukrayna'nın yeni yeni ayaklarının üstünde durabilen devrimci hükümeti saldırılara cevap verecek halde değildi. Hükümet güçlerinin elinde savaşacak durumdaki asker sayısının sadece 6 bin olduğu söyleniyordu.
Ancak Rusya yanlısı ayrılıkçılar Ukrayna'nın sınai doğu bölgesinde harekete geçince ve Rus güçleri de sınırlara yığınak yapmaya başlayınca, Kiev yetkilileri "terörle mücadele operasyonu" kararı aldı.
Hangi taraf üstün durumda?Donetsk havaalanını ele geçiren ve Debaltseve çevresinde ilerleme sağlayan isyancı güçlerin büyük kazançlar elde ettiğine kuşku yok.
Havaalanı hükümet karşıtı güçlere, en büyük kaleleri olan Donetsk'in merkezinden birkaç kilometre uzaklıkta stratejik bir zafer anlamına geliyordu.
Bir komutanın ifadesiyle "Debaltseve dili"nin kontrol altına alınması, ayrılıkçılara, ellerindeki iki bölgeye uzanan iki ana karayoluna ve bir demiryolu merkezine erişim olanağı sağlayacak.
Havaalanının elde edilmesinden önce de, Ukrayna, ayrılıkçı güçleri Debaltseve ve Mariupol çevresindeki 500 km²'den büyük bir alanı ele geçirmekle suçlamıştı.
Ancak her iki tarafın verdiği kayıplar büyük oldu. Çatışmaları izleyen muhabirler ayrılıkçı güçlerin büyük kayıplar verdiğini anlatıyor.
Ukrayna güçlerinin de geçen yaz önemli kazanımları oldu.
Haziran sonundaki ilk ateşkes başarısızlığa uğradığında ayrılıkçılar kuzey Donetsk'teki önemli noktalardan geri çekilmek zorunda kaldı. Ağustos başlarındaysa Ukrayna güçleri Donetsk ve Luhansk kentlerini kuşatmaya başlamıştı.
5 Eylül ateşkesinin ilanından önce, ayrılıkçılar yeniden toprakları ele geçirdi ve savaşta yeni bir cephe açıldı. İsyancı güçler, Rusya'nın sağladığı belirtilen askeri yardımla, Azak Denizi kıyısındaki Mariupol'a doğru ilerliyordu.
Ukrayna savaşında insan kaybıDoğu Ukrayna'da 5.bin 358 kişi öldü; 12.235 kişi yaralandı.Ölenler arasında 17 Temmuz'da vurularak düşürülen MH17 sefer sayılı yolcu uçağındaki 298 kişi de vardı.Ateşkes rağmen Ekim sonunda, 10 gün içinde 300 kişi öldü.Savaş bölgelerinde 5,2 milyon kişinin yaşadığı tahmin ediliyor.Ukrayna içinde 921 bin 640 kişi evini terkedip göç etmek zorunda kaldı. Bunların 136.216'sı çocuk.600 bin kişi komşu ülkelere kaçtı. Bunların 400 binden fazlası Rusya'ya gitti.(Kaynak: 21 Ocak tarihli BM raporu)
Yeni bir ateşkes umudu var mı?Gidişat iyi görünmüyor. Uluslararası gözlemcilere göre, Eylül ateşkesini canlandırma girişimi, isyancı güçlerden bazı görüşmecilerin toplantıya katılmaması ve katılanların da ateşkes konusunda konuşmaya hazırlıklı olmaması nedeniyle 31 Ocak'ta sonuçsuz kaldı.
İsyancılar herhangi bir ateşkes anlaşmasında, kendilerinin kaydettikleri ilerlemelerin dikkate alınmasını istiyor. Kiev yönetimiyse, bu taleble ateşkes sürecinin baltalandığı suçlamasını getiriyor. Ayrılıkçılar, önce hükümetin ateşi durdurmasını şart koşuyor.
Bu ise, pek olası görünmüyor. Zira zırhlı araçlar hükümet güçlerine takviye sağlamak üzere Debaltseve'ye doğru ilerlerken, isyancı güçler bu güçleri kuşatma çabasında.
İlkbahar yaklaşır ve taraflar kuvvetlerini on binlerle pekiştirmeyi planlarken, savaşın çok daha yoğunlaşmasından korkuluyor.
Hangi taraf suçlu?Rusya, Ukrayna'nın öteden beri savaş hazırlığı yaptığına, ateşkese uyacak yerde çizilen sınır boyunca kuvvet yığınağı yaptığına inanıyor.
İsyancı güçler 2 Kasım'da kendi seçimlerini yaptığında, Ukrayna, Eylül ateşkesindeki en temel noktayı, Donetsk ve Luhansk bölgelerine kısmî özerklik verilmesi planını silip attı ve Mariupol ile savaş hattından daha uzaktaki kentlerde savunmasını güçlendirmeye girişti.
Her iki taraf fa ateşkesten yararlanarak güçlerini pekiştirme yoluna gitti. NATO da, sürekli olarak, sınırın Rusya tarafında zırhlı birlik yığınağı yapıldığını belirtiyor.
Rusya ne istiyor?Rusya, Ukrayna'nın doğusunda yeniden ateşkes sağlanmasına yönelik uluslararası girişimlerin parçası. Eylül ayında Minsk anlaşmasına destek vermiş; Ekim ayında da Ukrayna'ya doğal gaz sevkiyatının yeniden başlatılmasını kabul etmişti.
Ancak Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'in nihai hedefinin ne olduğu açık değil. Rusya, Ukrayna'daki iki isyancı bölgesini resmen tanımadı ama yakınlarda, Putin ilk kez söz konusu bölgelerden "halk cumhuriyeti" diye söz etti.
En önemli soru, Rusya'nın isyancıların toprak kazanma çabalarına ne dereceye kadar destek sağlayacağı.
Kremlin, ayrılıkçılara askeri güç ve gelişmiş askeri donanım takviyesinde bulunduğu haberlerini defalarca yalanladı.
Donetsk'in isyancı lideri Alexander Zaharçhenko ise, geçen yaz 3-4 bin dolayında Rus vatandaşının ayrılıkçılarla birlikte savaştığını bildirmişti. Rusya ise bu şahısların hiçbir resmi nitelik taşımadığında ısrar ediyor.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Petro Poroşenko geçen ay 9 bin Rus askerinin isyancılara destek sağladığını söylediğinde, Rusya, Poroşenko'nun bu konuda herhangi bir kanıta sahip olmadığını kaydetmişti.
Eğer Rusya isyancıların saldırılarını destekliyorsa, acaba Mariupol'u hedefleyen girişime de takviye sağlar mı?
Rusya, ana karadan, ilhak ettiği Ukrayna toprağı Kırım'a uzanacak 3 milyar dolarlık köprüye yeşil ışık yaktı ama isyancı güçler Mariupol'u ele geçirirse, bu, yarımadaya karadan da ulaşma olanağı sağlayacak.