Ünlü düşmesi nedir? Ünlü düşmesi örnekleri

Belirli nitelikleri gösteren bazı kelimelerde ünlü düşmesi görülür. Ses düşmesi olarak da adlandırılan dilbilgisi olaylarından biri ünlü düşmesi, diğeri ise ünsüz düşmesidir. Ünlü düşmesi, adından da anlaşılabileceği gibi ünlü harfin belirli durumlarda düşmesi olarak özetlenebilir. Ünsüz düşmesi ise ünsüz harfin düşmesidir.

Ünlü Düşmesi Nedir?

Genelde ikinci hecesinde dar bir ünlü bulunan sözcüklerde görülen bir ses olayıdır. Sözcüklerin söyleniş kolaylıklarından kaynaklı hece düşmesi olarak tanımlanabilir. Her kelimede görülmez.

Ünlü Düşmesi Örnekleri

Türkçe, sonradan eklemeli ve yazıldığı gibi okunan bir dildir. Birtakım ses olayları kelimelerde bazı değişimlere neden olabilir. Kelimeleri etkileyen ses olaylarından biri de ünlü düşmesidir.

Ünlü düşmesi bazı iki heceli kelimelerde görülür. Ünlü düşmesinde kelimeler ünlü harfler ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerinde yer alan dar ünlüler düşer. Dar ünlülerin düşmesi ile kelimede bir yumuşama olur. Örneğin:

• Ağız – ağzı
• Geniz – genzi
• Oğul – oğlu
• Alın – alnı

Ünlü ile başlayan, ek alınca vurgusuz olan orta hecedeki dar ünlüsü düşen kelimeler ile oluşturulan ikilemelerin ikinci kelimesindeki dar ünlüde düşme olmaz. Ek almış kelime olduğu gibi kalır. Örneğin:

• Ağız ağıza
• Burun buruna
• Koyun koyuna
• Nesilden nesile
• Şehirden şehire

Bazı kelimeler de ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlülerde düşme olmaz. Kelimelere gelen ek, değişime uğramadan yazılır ve okunur. Örneğin:

• İçerde kelimesinin doğru yazılışı içeride,
• İlerde kelimesinin doğru yazılışı ileride,
• Dışardan kelimesinin doğru yazılışı dışarıdan,
• Yukarda kelimesinin doğru yazılışı yukarıda.

Ünlü düşmesi olan kelimeler genellikle iki heceli ve ikinci hecede i, ı, ü, u dar ünlü olarak adlandırılan harflerin bulunduğu kelimelerde ünlü harf ile başlayan ekler alması ile i, ı, ü, u harflerinin düşmesi ile oluşur. Bazı ünlü düşmesi olan kelimeler şu şekildedir:

• Karın – ı: karnı
• Beyin – i: beyni
• Oğul – u: oğlu
• Gönül – ü: gönlü
• Kayıp etmek: kaybetmek
• Şükür etmek: şükretmek
• Yalın – ız: yalnız
• Burun – um: burnum
• Fikir – imiz: fikrimiz
• Devir: devri
• Keşif – imiz: keşfimiz

Ünlü Düşmesi Bulunan Cümleler

Türkçe dilbilgisinin en önemli konularından biri olan ünlü düşmesi ÖSYM sınavlarında sıklıkla sorulur. Ünlü düşmesi konusunu anlamak ve uygulamak günlük yaşamda imla kuralları konusunda yardımcı olurken okulda da başarı yakalamaya destek olur. Konuları pekiştirmek için ünlü düşmesi ile ilgili cümleler ve örnekler incelenebilir. Cümle yapıları öğrenilerek konu tam olarak anlaşılabilir.

Bazı örnek cümleler şu şekildedir:

• Burnum kanayınca hastaneye gitmek zorunda kaldım: Cümlede burun kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak burnum olmuştur.
• Kazada araba sağa sola savruldu: Cümlede savur kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak savruldu olmuştur.
• Şekli bozulmuş pasta yine de lezzetliydi: Cümlede şekil kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak şekli olmuştur.
• Bu şehrin havası bana iyi gelmiyor: Cümlede şehir kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak şehrin olmuştur.
• Ağzına yakışmayacak cümleler kurdu: Cümlede ağız kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ağzına olmuştur.
• Ağrıma giden laflar etti: Cümlede ağır kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ağırıma olmuştur.
• Aklıma gelmişken onu da söylemek istedim: Cümlede akıl kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak aklıma olmuştur.
• Bazen kendimi kalabalıklar içinde yalnız hissediyorum: Cümlede yalın kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak yalnız olmuştur.
• Ömrünü boş işlerle harcadı: Cümlede ömür kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak ömrünü olmuştur.
• İnsanın fikri neyse zikri de odur derler: Cümlede 2 ünlü düşmesi vardır. Fikir kelimesi ve zikir kelimesi ünlü düşmesine uğrayarak fikri ve zikri olmuştur.