Uzmanlar, Yok Olmasın Diye "panayır Kültürü"nü Araştıracak

MEHMET BAYER - Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesinde desteğiyle çalışma başlattı. Projenin yürütücüsü ÇOMÜ Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Vedat Çalışkan, AA muhabirine, TÜBİTAK tarafından desteklenen ve iki yıl sürmesi planlanan "Türkiye'de Panayırlar: Geleneksel Bir Ticaret Sisteminin Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Etkilerinin Mekansal Analizi" adlı projede araştırmacı olarak Doç. Dr. Selver Özözen Kahraman, Yrd. Doç. Dr. Faize Sarış ve Dr. Zahide Deniz Acar'ın görev yapacağını söyledi. İlkçağ başından bu yana görülen panayırlara, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı geleneklerinde de rastlandığını, 18 ve 19'uncu yüzyıllarda Rumeli, Balkanlar ve Anadolu'da bölgesel hatta uluslararası ölçekte panayır örnekleri bulunduğunu anlatan Çalışkan, tarihsel süreçte kentsel, sosyo-ekonomik, kültürel gelişmelere bağlı olarak bazılarının eğlence ya da ticaret fuarlarına, festivallere dönüşmeye başladığını, kimilerinin ise ortadan kalktığını dile getirdi. Son yıllara kadar Türkiye'de oldukça yaygın olan geleneksel emtia ve hayvan panayırı örneklerinin oldukça azaldığını, yayılış alanlarının küçük kent ve beldelerle sınırlandığını belirten Çalışkan, "Daha çok kırsal yaşamın egemen olduğu yerleşmelerde halen talep gören geleneksel panayırların yakın bir gelecekte tamamen ortadan kalkma olasılığı belirmiştir" dedi. Türkiye'de panayırların ekonomik, sosyal ve kültürel önemine karşı bu konuda yapılan araştırmaların sınırlı olduğunu, özellikle güncel döneme ait ve saha araştırmasına dayanan çalışmaların azlığının bu alanda boşluk meydana getirdiğini kaydeden Çalışkan, panayırların hızla ortadan kalktığı bir süreç yaşandığına dikkati çekti. Çalışkan, yakın bir gelecekte geleneksel panayırların azalan örneklerinin de ortadan kalkabileceği uyarısında bulunarak, şöyle devam etti: "Bu sürecin ulusal ticaret ve pazar sistemini de olumsuz etkilemesi muhtemeldir. Üstlendiğimiz bu araştırmayla Türkiye'deki mevcut panayırlardan kapsamlı veri ve bilgi sağlanacağı gibi Türkiye'nin güncel panayır envanteri de hazırlanmış olacak. Bunun yanı sıra panayırlar arasındaki ekonomik bağlantılar, hiyerarşik kademelenme özellikleri, etki alanları, dönüşme ve çözülme süreçlerinin belirlenmesine çalışılacak. Diğer yandan, temel geçimlerini panayırlardan sağlayan gezici esnafın sosyo-ekonomik ve demografik profillerinin araştırılması, ekonomik ve toplumsal ilerlemelere bağlı olarak geleneksel panayırlarda yaşanan dönüşüm ve çözülme süreçlerinin incelenmesi de bu projenin hedefleri arasında." - 12 ilde kurulan panayırlar incelenecek Vedat Çalışkan, Türkiye'de güncel olarak yaklaşık 15 ilde 40 civarında panayır kurulduğunu, bunların neredeyse tamamının Marmara ve Karadeniz bölgelerinde yer aldığını ifade etti. Panayırların çok az sayıda örneğinin ise Ege ve Akdeniz bölgelerinde izlendiğini vurgulayan Çalışkan, "En çok panayır örneği Marmara Bölgesi'nin Güney Marmara Bölümü ile Karadeniz Bölgesi'nin Batı Karadeniz Bölümü'nde yer almaktadır. Proje kapsamında Kırklareli, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Bilecik, Bolu, Sinop, Tokat, Samsun, Kütahya, İzmir ve Isparta illerinden seçilen panayır örneklerinin incelenmesi planlanmıştır" diye konuştu. Yerel ve geleneksel zenginliklerin tanıtılmasına aracılık etmenin yanı sıra yerel toplumun kültürel gelişimine de katkıda bulunan panayırlardan bazılarının geleneksel yağlı güreşler, at yarışları gibi etkinliklerin yaşatılması, yerel ve geleneksel üretimlerin, yeme-içme kültürünün sürdürülmesinde önemli roller üstlendiğini aktaran Çalışkan, bunların birer buluşma alanı, toplumların kaynaşması ve sosyal ilişkiler geliştirilmesine ortam oluşturması bakımından önemli olduğunu vurguladı. Panayırlar ortadan kalkarsa geçimini bunlardan sağlayan esnaf ile Romanların ekonomik geleceğinin de belirsiz olduğunu savunan Çalışkan, "Çalışma kapsamında sağlanacak veriler, panayırların içinde bulunduğu dönüşüm sürecinin anlaşılmasına yardımcı olacağından bu sürecin doğru yönetilmesine, panayırların toplumsal, ekonomik, kültürel olumlu katkılarının sürdürülmesine destek olacaktır" ifadesini kullandı.