Uçaklar günümüzün en hızlı ve modern ulaşım araçları.Uçakların bu iyi tarafları yanında bazı olumsuzlukları da var.
Uçaklar günümüzün en hızlı ve modern ulaşım araçları. Hele de kıtalar arası seyahatlerin uçaklar sayesinde ne kadar kolaylaştığını, kısaldığını ve rahatladığını hepimiz biliyoruz.
Uçakların bu iyi tarafları yanında bazı olumsuzlukları da var.
Bunlardan biri uzun süreli uçak seyahatlerinde ‘bacak damarlarında pıhtı oluşumu’ ve bu pıhtının buradan koparak akciğer damarlarını tıkamasıyla ortaya çıkan ‘akciğer embolisi’. Akciğer embolisi acil olarak tanınması ve tedavi edilmesi gereken, ölümcül de olabilen önemli bir hastalık. Nitekim, günümüzde, uzun uçak yolculuklarından sonra görülen ölümlerin en az yüzde 20’ sinin akciğer embolisine bağlı olduğu tahmin ediliyor.
Uçak yolculuğu ve bacak damarlarında pıhtı oluşumu arasındaki ilişki aslında 1951 yılından beri biliniyor, ancak görülme sıklığı konusunda hemen hiçbir veri bulunmuyordu.
Hollanda Leiden Üniversitesi tarafından son 4.4 yıl içinde 4 saatten uzun süre uçan 8 bin 755 kişi üzerinde gerçekleştirilen araştırmada, 53 kişide bacak damarlarında pıhtı oluştuğu, bunun da her 4 bin 700 uçuşun birinde emboli görüleceği anlamına geldiği ortaya çıktı.
Bu çalışmada kısa zamanda sık sık uçağa binenlerde, 30 yaşın altında olanlarda, kadınlarda ve özellikle de doğum kontrol hapı kullananlarda, uzun boylu veya tam tersine kısa boylu olanlarda ve obezlerde pıhtı oluşum riskinin daha yüksek olduğu belirlenmiş. Seyahat süresinin uzunluğunun da pıhtı oluşumunu kolaylaştıran önemli bir faktör olduğunu söyleyelim.
Bu araştırmada sözü edilmiyor, ama bacak damarlarında pıhtı oluşumunun ekonomi sınıfında seyahat edenlerde daha çok görüldüğü eskiden beri biliniyor. Hatta, bu yüzden bu tablo tıpta ‘ekonomi sınıfı sendromu’ adıyla da tanınıyor.
**Pıhtı neden ve nasıl oluşur?
**
Uzun süre hareket etmeden oturmak kanın bacak toplardamarlarında birikmesine neden olur. Hem bacakların sarkıtılması ve hem de uzun süreli oturmaya bağlı olarak kalçada oluşan mekanik baskı ile toplardamarlardaki kan akımının yavaşlaması pıhtı oluşumuna zemin hazırlar.
Şişmanlar, yaşlılar, gebeler, doğum kontrol hapı kullanan hanımlar, sigara tiryakileri, varisleri olanlar, kalp hastaları ve yakın zaman önce ameliyat geçirmiş kişilerde pıhtı oluşum riski çok daha yüksektir. Kabin havasının kuruluğuna ve az sıvı alınmasına bağlı dehidratasyon durumu (vücutta su azlığı) da kolaylaştırıcı faktörler olarak bilinir.
Bacak damarlarında uzun yolculuk sırasında oluşan pıhtı, yolcu uçaktan inip de hareket etmeye başladığında bulunduğu yerden kopup kanla sürüklenir ve akciğer damarlarını tıkar. Bu durum daha çok, yolcu henüz havaalanında iken, örneğin valizlerini beklerken görülürse de, seyahatten sonraki birkaç hafta içinde de gelişebilir.
Akciğer embolisinin belirtileri tıkanan akciğer damarının büyüklüğüne göre farklıdır. Pıhtı çok büyük ise kişi aniden fenalaşıp daha ne olduğu anlaşılamadan ölebilir. Daha küçük pıhtılar, ani baylaşan nefes darlığı, göğüs ağrısı, öksürük, öksürükle kan tükürülmesi, çarpıntı, ateş, sıkıntı hissi... gibi değişik belirtilere neden olurlar.
**Pıhtı oluşumu önlenebilir
**
Pıhtı oluşumun önlemek için sürekli olarak oturulmayıp uçak içinde dolaşılması, yan koltuk boş ise bacakların zaman zaman buraya uzatılması,
bacaklara aralıklarla masaj yapılması, bacak kaslarının 5-10 saniye süre ile gerilip gevşetilmesi, bacakları çok sıkan çorap ve jartiyerler giyilmemesi… basit ama etkili önlemlerdir. Bol su veya soda içilmesi, kahve, çay ve alkolden uzak durulması da yararlı olabilir.
Ciddi kalp hastalığı, şişmanlık, varis... gibi pıhtı oluşum riskinin yüksek olduğu durumlarda yolculuktan önce kanı sulandırıcı ilaç tedavisine başlanması gerekir.
Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi