Claudia Hammond
BBC Future
Yanığa tereyağı sürmek yüzyıllardır halk arasında kullanılan bir yöntem.
Bu inancı destekleyen şey ise 19. yüzyılda Prusyalı cerrah general Friedrich Von Esmarch'ın savaşta kullanılan ilaçlara dair yazdıklarıydı. Esmarch yanığın üzerine yağ sürmek gerektiği belirtiliyordu. Burada amaç yanığın hava almasını, kirlenmesini ve enfeksiyonu engellemek ve iyileşme sürecini hızlandırmaktı. Esmarch ilkyardım fikrine katkılarından dolayı anılır; ama yanığa yağ sürme konusunda haklı mıydı?
Birçok insan bugün bile kocakarı ilaçlarına başvuruyor zaman zaman. Yanıklar da ani acı duygusundan dolayı olsa gerek, en fazla çare üretilen sorunlardan biri olmuştur.
MÖ 1500 yıllarına dayanan Antik Mısır papirüslerinde, yanığa ilaç olarak çamur, dışkı, yağda pişmiş kurbağa ve mayalanmış keçi dışkısı kullanıldığı anlatılır. MÖ 400'lü yıllarda da Yunanlılar domuz yağı, Romalılar ise bal ve buğday kepeği karışımı ile kül ve tıpa mantarı kullanıyordu.
Aileler ne kullanıyor?
Yakın zamanlarda İngiltere'nin Sheffield şehrinde doktorlar, hastanelerin acil servisine yanık şikayetiyle getirilen çocukların üzerinde hala giysilerinin olduğunu fark etti. Oysa ısıyı tutacağı için yanma halinde giysi ve takı türü eşyanın derhal çıkarılması gerekir.
Bunun üzerine doktorlar ebeveynlerin yanık ilaçları konusunda ne düşündüğünü araştırmaya karar verdi. Onlara kaynar su dolu bir kabı çekerek üzerine dökmüş iki yaşında bir çocuk bulsalar ne yapacaklarını sordular. Ebeveynlerin sadece yüzde 10'u doğru cevap vermiş, geri kalanı ise tereyağı, süt, sıvı yağ ve diş macunu gibi işe yaramayan türden maddeleri ilaç olarak kullanacaklarını söylemişti.
Araştırmacılar bunun telaşsız bir ortamda ve varsayıma dayanan bir soru olduğunu, gerçek olay anında ebeveynlerin doğru adımları atmasının daha az olası olduğunu düşünüyor.
Türkiye'de yapılan bir araştırmada, çocukların yanması durumunda ailelerin sadece yüzde 25 kadarının soğuk su uyguladığı, yarısı ise yoğurt, diş macunu, buz, çiğ yumurta akı veya dilimlenmiş patates gibi uygun olmayan alternatifler kullandığı görülmüştü.
Bu kocakarı ilaçlarının neden hala kullanıldığını anlamak zor değil. Yanık ilk anda çok acı verdiği için üzerine soğuk bir madde uygulamak acıyı azaltır. Ama bu ferahlama fazla sürmeyecektir; ayrıca yanığın havayla temasını kesmek ısıyı içerde tutabileceği için derinin yanmaya devam etmesine neden olabilir. Yüzeysel yanıklar kendiliğinden çabuk iyileşir; bu nedenle yanığın iyileşmesini bu maddelerin sağladığı gibi bir yanılgıya kapılmak kolaydır.
Yanığa ne yapmalı?
Peki, yanma durumunda ne yapmak gerekir? İlkyardım uygulamaları ülkeden ülkeye değişebilir; fakat genel kural şudur: Yanan kısımdaki giysi ve takıları çıkardıktan sonra yanığı en az 20 dakika boyunca akan soğuk su altında tutmak gerekir. Böylece üç saatlik bir rahatlama sağlanabilir.
Soğuk su yanan yeri uyuşturacağı gibi, derinin yanmaya devam etmesini de önler. Bunun ayrıca yanığın iyileşmesine de yardımcı olduğu sanılıyor.
Bazıları yanık halinde buza baş vurur; fakat aşırı soğuk dokunun daha da zarar görmesine neden olabilir.
Daha sonra, enfeksiyon kapmasını önlemek için yanığın üzerine temiz bir bez ya da mutfakta kullanılan streç film örtülmelidir.
Yanığa tereyağı sürmek ise sadece katran gibi yapışkan bir maddeyle yanma halinde iyi bir yöntem olabilir. Yağ bu tür maddelerin temizlenmesine, acının azaltılmasına ve doktorların yanığın derecesini daha iyi görmesine yardımcı olabilir.
Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future'da okuyabilirsiniz.