Sanılanın aksine, yazın da hava kirliliği vardır ve son yıllarda yapılan bilimsel araştırmalar yaz tipi hava kirliliğinin sağlılığımıza olan zararlarının çok daha fazla olduğunu ortaya koymuştur.
Hava kirliliği daha çok kışın hatırlanan yazın unutulan önemli bir çevre sorunudur.
Yaz tipi hava kirliliğinin kışınki kadar dikkat çekici olmaması, havanın görünüşte güneşli, berrak ve aydınlık olması ile ilgilidir. Ancak, görünüş olarak, sisli, dumanlı ve kapalı olmayan ve temiz sanılan havada da insan sağlığını olumsuz etkileyen kirletici maddeler bulunabilmektedir.
Yaz tipi hava kirliliğinin 50 yılı aşan bir geçmişi vardır. İlk kez 1944 yılında Los Angeles' te dikkat çekmiştir ve bu yüzden de Los Angeles tipi hava kirliliği ismi verilmiştir.
Yaz tipi hava kirliliğinin esas kaynağı yoğun trafiktir. Motorlu araçların egzost gazlarından çıkan petrol yanma ürünlerine güneş ışınlarının etkisiyle başta ozon olmak üzere çeşitli azot oksitleri meydana gelir. Ozon ve azot oksitlerine kısaca oksidanlar ismi verilir. İstanbul, İzmir, Ankara gibi trafiğin yoğun ve güneş ışınlarının çok etkili olduğu büyük şehirlerimizin havasının yazları ne kadar çok oksidan içerebileceği kolayca anlaşılır.
Oksidanlar, yani ozon ve azot oksitleri, solunum yolları için adeta zehir etkisi yaratır. Bunların, baş ağrısı, gözlerde sulanma, kızarma, burun akıntısı ve hapşırma gibi tahriş edici etkileri hemen herkeste görülür.
Oksidanlar, solunum yollarını döşeyen hücreler üzerine de çok zararlı ve hasar oluşturucu etkiler yaparlar.
Araştırmalar, oksidan ismi verilen maddelerin başta astım ve saman nezlesi olmak üzere allerjik hastalıkların ortaya çıkmasında çok önemli etkileri olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Allerjik hastalıkların gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerde daha fazla görülmesinde yaz tipi hava kirliliğinin rolü büyüktür. Bu zarar, özellikle küçük çocuklarda daha belirgindir. Bağışıklık sistemi henüz yeterince gelişmemiş olan küçük çocuk ve bebekler hava kirliliğinin yoğun olduğu şehirlerde yaşıyorlarsa, ileriki yaşlarda egzema, astım ve saman nezlesi gelişmesi riski çok yüksektir.
Oksidanlar, sadece allerjik hastalıkların oluşumu kolaylaştırmazlar, aynı zamanda bu hastalıkların tekrarlamasına da yol açarlar. Hava kirliliği, astımı ve bronşiti olanlarda öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığına neden olur.
Oksidanlar nasıl etki gösterir?
Oksidanlar çeşitli mekanizmalarla etkili olurlar:
-Allerjik olaylardan sorumlu olan immunglobulin E yapımını artırırlar.
-Solunum yollarında hücre hasarı ve ölümüne yol açarak allerjik iltihaba zemin hazırlarlar.
-Soluduğumuz havada bulunan allerjen maddelerin etkilerini kuvvetlendirirler.
**Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta
**
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi