Hamilelik döneminizde ya da anne olduktan sonra kendinizi ansiklopedik bilgilerin arasına sıkışmış gibi hissetmeniz normal. Çünkü hayatınızın en değerli varlığı hakkında her türlü bilgiye sahip olmak için okumadığınız kitap, dergi; izlemediğiniz televizyon programı kalmamıştır herhalde. E tabii çocuklar ellerinde kullanma klavuzlarıyla gelmiyorlar ki nasıl çalıştıklarına bakın.
Yenidoğan dönemi
Yeni doğan bebeklerin ilk kontrolleri hastanede çocuk doktoru tarafından, çıplak olarak yapılır. İlk olarak bebeğin canlılığı, sonra uyanıklığı, dokunulduğunda verdiği tepkiler ve yenidoğan refleksleri kontrol edilir. Sırasıyla baş, yüz, gövde, kollar ve bacaklar, genital bölge muayeneleri yapılır. 3. günde hastaneden çıkarken bebek hafif sarı olabilir ve bu giderek artabilir. Bebekler doğum sonrasını takip eden 3-6 günde bir miktar kilo kaybedebilir, 10. günde ise doğum kilolarına yeniden ulaşır. Eğer bebeğin doğum tartısı istenen düzeye ulaşmamışsa, annenin nasıl emzirdiği takip edilir ve yapılan hatalar varsa düzeltilir. İlk 2 ayda hiç kısıtlama olmadan bebek istedikçe emzirilmesi önerilir. Bebeğin vücut renginde koyulaşma (gün ışığında, beyaz çarşaf üzerinde bakıldığında bacaklarına kadar sararmışsa) görülürse mutlaka doktora başvurulması gerekir. Bebekler bazı doğum lekeleri ile doğarlar. Özellikle esmer bebeklerde sık olmakla birlikte diğer bebeklerde de görülebilen; popo, bazen sırt ve bacak bölgelerindeki morumsu lekeler 2 yaş civarında tamamen kaybolur.
Baş
Bebeklerin baş muayenesinde öncelikle doğuma bağlı oluşabilen şişlik olup olmadığına bakılır. Sefal hematom denilen şişliğin tam kaybolması 3 ya da 6 hafta alabilir. Şişlik kaybolurken eğer bebek beslenmede yetersiz kalırsa sarılık oluşabileceği ya da var olan sarılığın artabileceği aileye söylenir. Bıngıldağın yapısı ve boyutları değerlendirilir. Ön bıngıldak 3-18 ayda kapanır. Baş çevresi ölçümleri normal eğrilerinde değerlendirilir. Yüzde ve kulakta normal dışı görüntü ve şekil bozukluğu varsa araştırılır.
Yüz
Bebeğin çene ve alın bölgesinde beyaz küçük sivilceler dikkat çeker. Bunlar olgunlaşmamış yağ bezelerinin tıkanıklığından kaynaklanır ve tedavi gerekmez. Ayrıca yüz bölgesinde, ortası beyaz olan kırmızı lekeler de oluşabilir. Bu lekeler gün içinde yok olup tekrar çıkabilir. Toksik eritem denilen bu lekeler tedavisiz 2. ayda geçer.
Göz
Bebekle öncelikle göz teması kurulmaya çalışılır, izlemesi değerlendirilir. Bebekle göz teması kurmak, gülümsemesini, yüzünüzü izlemesini değerlendirmek önemlidir. Göz bebeğinde irilik, bulanıklık, belirgin içe veya dışa kayma, göz kapağında göz bebeğini örten düşüklük varsa göz uzmanına yönlendirir. Gözüne ışık tutulduğunda gözünü kırpması, ışığı her iki yana izlemesi beklenir. Yeni doğan bebekler sese gözünü kırparak tepki verir ve sesin geldiği yöne doğru dönebilir. Gözde çapak veya kırmızılık varsa iltihap araştırılıp tedavi edilir.
Saç
Yeni doğan bebeklerin saç derisinde sarı kabuklanmalar oluşabilir. Bunlar kaşın üstüne doğru da yayılabilir. Konak diye adlandırılan bu yapılar sık yıkama ve yıkanma sonrası ince ve yumuşak bir saç fırçası yardımıyla taranarak yok edilir.
Boyun
Boyun bölgesinde ele gelen bir şişlik varsa veya başını bir tarafa daha az çeviriyor ise tortikolis denilen boyun eğriliği açısından incelenir. Boynun iki yanında bulunan büyük kaslarda, gerilmeye bağlı baş bir tarafa doğru döner, o tarafta kafanın arkasına basılırken karşı tarafta da yanak küçülür. Erken fizik tedaviye başlanması ile düzelebilir.
Ağız
Ağız içinde erken diş varlığına bakılır. Damak-dudak yarığı açısından ayrıntılı muayene yapılır. Pamukçuk gibi iltihap varlığına bakılır. Sarılık ve dudak çervresinde morarma varsa nedeni araştırılır.
Göğüs
Bebeklerin göğüs muayenesinde kalbi dinlenir. 1000 doğumdan 8'inde görülebilen doğumsal kalp sorunu için üfürüm denilen normal kalp seslerinden farklı ses ve kalp ritmi farklılık açısından değerlendirilir. Kalp muayenesi nabızların kontrolü ile tamamlanır. Bu muayene her iki ay tekrarlanır. Önden ve sırttan akciğer sesleri dinlenir. Her iki tarafın eşit olması değerlendirilir. Göğüste asimetri varlığı varsa araştırılır. Bazı bebeklerde kuş göğsü denilen yapı; yani göğüs kemiğinin dışa doğru normalden fazla çıkık olması, bazılarında ise kunduracı göğsü; yani içe çökük olması gözlenir.
Göbek
Göbek bağının düşmesi, genellikle ilk bir haftada olur. Göbek muayenesinde göbeğin temiz olduğuna; kalıntı, akıntı ve kanamanın varlığına bakılır. Ayrıca göbek fıtığı açısından da değerlendirilir. Elle muayenede karaciğer, dalak kontrol edilir. Karın bölgesi dinlenerek bağırsak sesleri de dinlenir.
Genital bölge
Genital bölgede erkek çocuklarda testislerin boyutlarına bakılır. Kese içinde olup olmadığı kontrol edilir. Bazen kese içinde sıvı toplanması olur. Genellikle 1 yaşına kadar geriler, takibe alınır. Peniste sünnet derisi kontrol edilir. İdrar yapmayı engelleyen darlık, sünnet derisinin yokluğu veya kısmen yokluğu (halk arasında peygamber sünneti denilen anomali), penis boyu ve yapısı incelenir. Kızlarda vajina bölgesi incelenir. Kapalılık, yapısal bozukluk varsa araştırılır. Anneden geçen hormonlara bağlı olabilecek akıntı, hatta kanama konusunda anne uyarılır. Bu muayene sırasında anneye bez bölgesi temizliği gösterilir. Her bebekten 1. ayına kadar tarama amaçlı kalça ultrasonu istenir. Ayaklarda eğrilik, kol ve bacaklarda gövdeye göre uzun veya kısalık, ikisinin eşit olmaması gibi sorunlar varsa değerlendirilir.
Bebeklerde refleks
Bebeklerde bir uyarana karşı gelişen istem dışı hareketlere "refleks" denir. Bunların varlığı, bebeğin sağlıklı büyümesini izlemede çok önemlidir. Yeni doğan refleksleri belirli bir doğum haftasında ortaya çıkar ve doğumdan sonra belirli bir süre sonra da kaybolur.
Moro refleksi (Sıçrama refleksi)
Bebeğin iki elinden tutularak baş ve vücut hafif kaldırıldıktan sonra kollar aniden bırakılır. Elle gürültü çıkarma, ani ses bile refleksin ortaya çıkmasını sağlayabilir. Önce kollar omuzlardan geriye doğru açılır, düz bir şekilde uzatılır. Sonra kollar dirseklerden bükülür ve tekrar gövdeye yaklaşarak sakinleşir. Bu hareketler sırasında parmaklar da açılır ve genellikle bebek irkilerek ağlar. Moro refleksi, hamileliğin 28. haftasında gelişmeye başlar ve 32. haftada normal yenidoğan refleksi haline gelir. Doğum sonrası 3. aydan itibaren azalarak kaybolur. 6 aya kadar sürebilir.
Emme-Arama refleksi
Bebeğin dudaklarının üzerine veya yanağına dokunulduğunda bebeğin ağzına dokunan objeyi aradığı, başını o tarafa doğru çevirdiği ve yakalardsa emmeye başladığı görülür. Hamileliğin 32-34. haftalarında bebek bu hareketleri yapabilecek olgunluğa erişir. Emme refleksi uyanık durumda 4. aya uykuda ise 7. aya kadar devam eder.
Yakalama refleksi
Bebeğin avuç içi veya ayak tabanına dokunulduğunda dokunan objeyi sıkıca yakaladığı ve bırakmadığı izlenir. Hamileliğin 28. haftasında gelişmeye başlar. 36. haftadan büyük bebekler, muayene eden kişinin elini sıkıca kavrar ve gövdesini öne doğru kaldırabilir. İstemli yakalamanın başlaması ile 2. ayda elde yakalama refleksi kaybolurken ayakta 10. aya kadar devam edebilir.
Tonik boyun refleksi
Bebeğin başı bir yöne doğru çevrildiğinde kasların kasılmasının artarak başın çevrildiği taraftaki kol ve bacağın düz bir şekilde açılması, karşı taraftaki kol ve bacağın dirsek ve dizden kıvrılması (eskrimci pozisyonu) şeklinde görülür.
Adım atma refleksi
Bebek koltuk altlarından tutularak düz bir yüzeye ayakları değdirildiğinde adım atma hareketleri yapabilir. Zamanında doğan bebekler genellikle ayak tabanlarını, erken doğan bebekler ise ayak uçlarına basarak adım atarlar. Bu refleks 6-7. ayda kaybolur. Bu reflekslerin dışında öğürme, yutkunma, başını kaldırma gibi refleksle de yeni doğan bebeğin dış ortama adaptasyonunda önemli bir koruma görevi görürler.
Ona güvende olduğunu hissettirin
Anne, doğumdan sonraki günlerde bebeğin banyosunu 2 günde bir yaptırabilir. Banyo sonrası uygun bir bebek losyonu veya sütünü vücuduna uygulayabilir. Bebeklerde konak denilen sarı renkli pullanmalar olabilir. Bu durumda her gün banyo yaptırılabilir. Banyo öncesi kabukların üstüne karbonatlı su veya badem yağı sürüp banyo sonrası bebek fırçası ile tarayarak bu kabuklar yok edilebilir. Tırnak kesmek için en uygun zaman banyo sonrasıdır. El tırnakları bebeklerde hızlı büyür, haftada 2 kez kesmek gerekebilir. Bebeğin tırnakları kendine zarar vermesini önleyecek kadar kısa kesilebilir. Ayak tırnakları ise aksine geç uzadığından ayda bir iki-kez kesmek yeterlidir. Bebekler yenidoğan döneminde ilgi ister. Onu kucaklayarak gözlerinin içine bakım gülümseyin, ona sevgi sözcükleri söyleyin. Ağlamalarına yanıt verin ve ona güvende olduğunu hissettirin. Bebeğinizin en kırılgan olduğu bu ilk 1 ayı maksimum özen ve dikkatle atlattığınızda büyüme yolunda büyük bir güçlük geride kalmış olacaktır.