İSTANBUL (İHA) - 2002 yılının en fazla kazandıran yatırım aracı yüzde 44.20 ile külçe altın, en fazla kaybettiren yatırım aracı da yüzde 24.08'le borsa oldu.
2002 yılı ekonomiden çok siyasi çekişmelerin piyasaları etkileyen bir yıl olması olarak dikkat çekti. Ekonominin iyileşmeye başladığı Mart sonunda Başbakan Bülent Ecevit'in rahatsızlığının nüksetmesi ve ilerleyen aylarda artması ile erken seçim tartışmalarıyla devam eden siyasi tedirginlik 3 Kasım erken genel seçimlerinin yapılmasına kadar devam etti. Seçimlerin yapılmasından sonra sandıktan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AK Parti) tek başına iktidar olmasıyla nefes alan piyasalar, yılın sonuna doğru da Avrupa Birliği (AB) ile ilgili gelişmeler, Irak operasyonu ve Kıbrıs tedirginliği ile yeni hükümetin piyasalara bazı konularda güven vermeyen davranışlarından olumsuz etkilendi.
2002'DE KİLOMETRE TAŞLARI Ekonomide 2002 yılı Ocak ayında enflasyonda ve dövizdeki düşüş göze çarptı. Finans sektöründe en çok tartışılan ve piyasaları da yakından ilgilendiren Mali Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunu onayladı. :Borsa yeni yıla 13800 seviyesi, dolar 1.450.000 TL, faizler de yüzde 70'le yeni yıla başladı. 2001 Aralık ayı enflasyonu TEFE'de yüzde 88.6, TÜFE'de yüzde 68.5, 2002 Ocak ayı enflasyonu da yıllık olarak TEFE'de yüzde 92, TÜFE'de ise 73.2 olarak gerçekleşti.
2002 Mart ayında uygulanan ekonomik programın etkisinin piyasalarda hissedilmeye başladığı, ihracat, kapasite kullanım ve turizmde beklentilerin iyimserliğe yöneldiği .bir ay oldu. Ayrıca yatırım araçlarının faiz dışında yatırımcısın üzdüğü Mart ayında sürdürülebilir borçlanmada istenilen yola girildiği görüldü. Nisan ayında ise ekonomide görülen iyileşmede hızlanma oluştu. Borçlanma faizleri yüzde 52'lere kadar geriledi.
Ekonomide iyileşme devam ederken 2002 yılı Mayıs ayı ekonomide bankacılık ve kura yönelik tartışmalar ağırlık kazandı. Devlet Bakanı Kemal Derviş, bugünkü kur seviyesinin mevcut durumu yansıtmadığını belirtirken Merkez Bankası Başkanı Süreyya Serdengeçti, "Kabahat kur rejiminde değil, rejime uymayanlarda" dedi.
Haziran ayı ile birlikte Başbakan Bülent Ecevit'in rahatsızlığının artmasıyla siyasetteki tedirginlik sebebiyle ekonomik dengeler de bozulmaya başladı. Erken seçim tartışmaları gündeme geldi. Siyasi gelişmeler ve seçim tartışmalarının yaşandığı Temmuz ayında Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı Kemal Derviş istifa ettiğini açıkladı, ancak Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in ricası üzerine istifasını geri aldı. Derviş'in istifasıyla dalgalanan piyasalara Merkez Bankası müdahale etti. Merkez Bankası, Türk Lirası efektif piyasasında özel finans kuruluşlarının işlem limitlerini sıfıra çekti. Borsa Temmuz ayını 10236.46 puandan tamamladı. Dolar 1 milyon 575 bin TL'den başladığı Temmuz ayını 1 milyon 692 bin 500 TL 'den, faizler de yüzde 76.77 bileşik seviyesinden tamamladı.
Ekonomide 2002 yılı Ağustos ayında döviz, altın ve borsada yüzde 4 ile 6 arasında düşüş yaşandı. Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı Kemal Derviş'in görevinden istifa etmesi nedeniyle yerine DSP İstanbul Milletvekili Masum Türker atandı. Mali miladın ülke için gerekli olduğunu kaydeden Bakan Türker, bunun için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerektiğini vurguladı.
2002 yılı Eylül ayında ekonomi daha çok siyasi odaklı hareket etti. ANAP Genel Başkanı ve Başbakan Yardımcısı Mesut Yılmaz'ın MHP'nin AB uyum yasalarının iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurmasını bir hükümet meselesine dönüştüren açıklamaları, diğer taraftan Başbakan Ecevit'in ne pahasına olursa olsun hükümetten çekilmeyeceklerini belirtmesi ancak yine Mesut Yılmaz'ın hükümetten çekileceklerini ima eden açıklamaları piyasaları tedirgin etti. Gerginliklerin en fazla hissedildiği borsada endeks 8 binli seviyelere geriledi.
2002 yılı Ekim ayında ekonomi daha çok Irak ve Avrupa Birliği'ne yönelik gelişmelere odaklı hareket etti. Endonezya'nın Bali adasında patlayan bombalardan sonra gözlerin Irak'a çevrildiği dünyada, söz konusu gelişmelerden Türkiye de etkilendi. Seçim tarihinin 3 Kasım olarak kesinleşmesinden sonra siyasetten bir nebze uzaklaşan piyasalar bu defa da AK Parti ile ilgili kapatma davası ile olumsuz havaya büründü. Avrupa Birliği'ne yönelik temaslar da Ekim ayının önemli gelişmeleri arasında yer aldı.
2002 yılı Kasım ayında ekonomi 3 Kasım'da yapılan erken genel seçimlere odaklandı. Seçimlerden sonra en fazla üzerinde durulan konu Avrupa Birliği, Kıbrıs ve Irak operasyonu oldu. AK Parti genel seçimleri açık bir farkla yüzde 34.2 oyla önde tamamladı. Yeni hükümetin kurulmasıyla birlikte piyasalarda olumlu hava esmeye başladı. Borsa özellikle işlem hacminde rekorlara imza atarken döviz ve faizlerde ciddi düşüşler gözlendi.
Avrupa Birliği'nden (AB) şartlı da olsa müzakere tarihi çıkması, piyasalara AB moralinin gelmesi, Türkiye'nin tahvil ihracı, IMF'nin 4. gözden geçirme temasları, Kıbrıs tartışmaları, muhtemel Irak operasyonu, mali milat, nema ödemeleri, hayat standardı, memur maaşları ve Cumhurbaşkanı A. Necdet Sezer'in, AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'a Meclis yolunu açacak Anayasa değişikliklerini veto etmesi ile diğer siyasi gelişmeler Aralık ayında ekonomiye en fazla etkisi olan olaylar arasında görüldü.
YATIRIM ARAÇLARINDA SON DEĞERLER 2002 yılındaki söz konusu gelişmeler çerçevesinde borsa Aralık ayının son haftasını 10464 puanla kapattı. Geçen yılı 13783 puanla tamamlayan endeks 1 yıl içerisinde yüzde 24.08'lik bir değer kaybına uğradı. Borsa dolar bazında da 0.95 - 0.63 sent aralığında yüzde 33.63 oranında geriledi.
Yıllık bazda en fazla kazandıran hisseler yüzde 532 ile Arsan Tekstil, yüzde 147.7 ile Yapı Kredi Finansal Kiralama, yüzde 126.5 ile Federal Moğul İzmit Piston oldu. Değeri en fazla düşen hisseler ise yüzde 69.66 ile Yapı Kredi Bankası, yüzde 67.62 ile Doğusan, yüzde 67 ile Avrasya Yatırım Ortaklığı olarak belirlendi.
A Tipi Yatırım Fonları'nda en fazla kazandıran hisse yüzde 34.25 ile Eczacıbaşı (A) Karma Fon, en fazla kaybettiren hisse yüzde 35.32 ile Kent Yatırım (A) Değişken Fon olurken B Tipi Yatırım Fonları'nda en fazla kazandıran hisse yüzde 65.51 ile Taib Yatırım (B) değişken Fon olarak gerçekleşti. B Tipi Yatırım Fonları'nda yıllık bazda kaybettiren hisse olmadı.
Dövizde ise borsanın tersi olarak ciddi yükselişler meydana geldi. Dolar 1.445.500 TL ile başladığı yılı 1.653.500 TL ile tamamladı ve yüzde 14.39 oranında değer kazandı. Euro ise 1.310.000 TL ile başladığı yılı 1.716.000 TL ile kapatarak yüzde 31.13'lük bir getiri sağladı. Yılın en fazla kazandıran yatırım aracı altında ortalama kazanç yüzde 44 seviyesinde gerçekleşti. Külçe altının gramı 13 milyon TL ile yıla başladı, 18 milyon 650 TL ile yılı kapattı ve yüzde 44.20 oranında değer kazandı. Cumhuriyet altını da 86 milyon 500 TL ile başladığı yılı 124 milyon 200 bin TL ile kapattı ve yüzde 44 oranında prim yaptı.
Faizlerde ise yıl başında yüzde 70 seviyesinde bulunan borçlanma faizi yüzde 55'lere kadar çekildi.
MAKRO DATALAR
Türkiye 2002 yılı sonu itibariyle büyümede yüzde 7'lik bir rakam bekliyor. 2002 yılının birinci 3 aylık döneminde GSMH yüzde 0.2, ikinci çeyrekte yani ilk yarıda yüzde 9.4, üçüncü çeyrekte yüzde 7.8 büyüme gösterdi. 9 aylık dönemin büyümesi ise yüzde 6.5 olarak belirlendi. 4'üncü çeyrek henüz açıklanmadı ancak büyümenin 8'in üzerinde gerçekleşeceği tahmin ediliyor. GSMH 2001 yılında TL bazında yüzde 9.4, döviz bazında ise yüzde 25 oranında küçülmüştü.
Kasım ayı enflasyonu yani ilk 11 ayda TEFE'de yüzde 27.5, TÜFE'de yüzde 27.7 oldu. Son bir yıllık dönemde ise TEFE'de yüzde 32.8, TÜFE'de de yüzde 31.8 olarak gerçekleşti. Yıl sonu enflasyonunun TEFE ve TÜFE'de yüzde 30'ların altında bir rakamla bitirileceği sanılıyor. 2001 Aralık ayı enflasyonu TEFE'de yüzde 88.6, TÜFE'de yüzde 68.5 olarak gerçekleşmişti.
Sanayi sektörü 2002 yılının ilk çeyreğinde yüzde 2.8, ikinci çeyrekte yüzde 11.9, imalat sektöründe ise ilk çeyrekte yüzde 2.8, ikinci çeyrekte yüzde 13.7, ilk yarı itibariyle imalat sanayiinde yüzde 8.4'lük bir büyüme gözlendi.
Kapasite kullanım ise üçüncü çeyrekte toplamda yüzde 77.5, özel sektörde yüzde 73.5 ve kamu sektöründe yüzde 85.6 olarak gerçekleşti.
İhracat 11 aylık dönem itibariyle yüzde 15.2 oranında artış gösterdi. Eylül rakamlarına göre ihracat FOB 24.9 milyar dolar, ithalat da 35 milyar dolar oldu. Yıl sonu itibariyle ihracatın 35 milyar dolar, ithalatın da 45 milyar doları geçmesi bekleniyor. 2001 yılında 31 milyar dolar ihracat, 40.5 milyar dolar ithalat gerçekleşmişti.
2001 Aralık ayı sonu itibariyle 122 katrilyon TL olan İç borç stoku Ekim 2002 itibariyle yüzde 18'lik bir artışla 144.2 katrilyon liraya ulaştı. Söz konusu borcun 108 katrilyon lirasını tahviller oluşturuyor.
2001 yılında 115.2 milyar dolar olan dış borç stoku da 2002 yılı ilk 6 ayı sonunda 126 milyar dolara yükseldi. Türkiye'nin toplam borcu dolar bazında 220 milyar dolara yaklaştı.
Konsolide bütçe 2002 yılı Ocak - Ekim döneminde gelir olarak yüzde 49.9 artarken giderler de yüzde 36.6 oranında yükseldi. Bütçe açığındaki artış da buna bağlı olarak 10 ayda yüzde 13.8 olarak gerçekleşti. 10 aylık dönemde 61.8 katrilyon liralık gelir sağlanırken 89 katrilyon liralık harcama yapıldı. 47 katrilyon lira vergiden sağlandı faiz giderleri için 42.5 katrilyon lira harcandı. Bütçe açığı 2002 ilk 10 ay itibariyle 27.2 katrilyon lira olarak ortaya çıktı. Bütçe içerisinde personel giderleri için 18.6 katrilyon lira, yatırıma da 4.3 katrilyon lira kullanıldı.
Kasım 2002 itibariyle bankalardaki toplam mevduat tutarı da 126.3 katrilyon lira civarında bulunuyor.
PİYASALARDA GEÇEN HAFTA Piyasalarda geçen hafta en fazla değer kazanan yatırım aracı yüzde 3.7 ile altın, en fazla değer kaybeden yatırım aracı 7.29'la borsa oldu.
Haftaya 11286.45 puandan başlayan İMKB Bileşik Endeksi haftayı 822.50 puan düşüşle 10463.95 puandan kapattı. Hisse senetleri ortalama yüzde 7.29 oranında değer kaybederken haftalık toplam işlem hacmi 2 katrilyon 392 milyar 123 milyon TL oldu. Borsa aylık bazda yüzde 21.33, yıllık bazda da yüzde 24.08 oranında değer kaybetti.
Tahvil ve bono piyasasında en fazla işlem gören 03.12.2003 vadeli kağıt haftayı yüzde 56.28 bileşikten tamamladı. Geçen haftayı 55.78'den kapatan 03.12.2003 vadeli kağıt haftalık bazda 0.5 puanlık bir yükseliş kaydetti.
Serbest piyasada dolar 1.634.000 başladığı haftayı 19 bin 500 TL artışla 1.653.500 TL'den kapattı ve yüzde 1.19 oranında değer kazandı. Euro da 41 bin 500 TL'lik artışla 1.675.000 TL'den başladığı haftayı 1.716.500 TL ile bitirerek yatırımcısına haftalık yüzde 2.48 oranında kazandırdı.
Haftanın en fazla prim yapan yatırım aracı altın, yurt dışı piyasaların da etkisiyle yatırımcısını güldürdü. Serbest piyasada külçe altının gram fiyatı 664 bin TL'lik artışla 17.966.000 TL - 18.630.000 TL aralığında yüzde 3.7 oranında değer kazandı. Cumhuriyet altını da 2 milyon 630 bin TL yükselerek 121 milyon 500 bin TL - 124 milyon 130 bin TL aralığında yüzde 2.16 oranında prim yaptı. İstanbul Altın Borsası'nda (İAB) endeks yüzde 2.75, piyasada da yüzde 3.72 oranında yükseldi.
PİYASALARIN GÜNDEMİ
Hafta boyunca piyasalara yön veren Irak operasyonu ile ilgili gelişmeler oldu. Önceki hafta İngiltere Başbakanı Tony Blair'in yılbaşı mesajı dolayısıyla orduya "Hazır olun" talimatından sonra geçen hafta ABD Savunma Bakanlığı'nın Körfez'e hareket için çok sayıda askere "Hazır ol" emrini vermesi Irak operasyonunun ciddi bir şekilde yaklaştığını gösteriyor.
Operasyondan Türkiye'nin karlı çıkıp çıkmayacağı, sektörlerin durumu ve diğer olumsuz beklentiler piyasaların en başta gelen gündem maddeleri arasında bulunuyor. 27 Ocak'ta Birleşmiş Milletler'in açıklayacağı Irak'la ilgili silah raporu operasyonun geleceğini tayin edecek. Buna bağlı olarak petrol ve altın fiyatlarının yükselişi, diğer taraftan 28 Şubat'a doğru yaklaşılırken Kıbrıs ile ilgili problemler piyasalar tarafından tedirginlikle beklenen gelişmeler arasında bulunuyor. Ayrıca yılbaşı tatili dolayısıyla yurt dışı piyasaların kapalı olması, yurt içindeki işlemlerde de hareketliliğin zayıflığı sebebiyle piyasalar beklenilen performansı yakalayamadı. Bu haftadan başlamak üzere muhtemel Irak operasyonuna kadar piyasaların yönü olumsuza daha yakın görünüyor.
HÜKÜMETİ BEKLEYEN MESELELER 58. Hükümet'in önünde Irak operasyonu ile birlikte ciddi meseleler duruyor. Irak operasyonundan sonraki en ciddi mesele Aralık ayı başı itibariyle Türkiye'ye gelerek incelemelerine başlayan ve yılbaşı tatili münasebetiyle ülkelerine dönen ve 2003 yılının ilk günlerinde yeniden Türkiye'ye gelecek IMF heyetinin temasları ve ardından çıkacak sonuçları olacak. IMF'nin hükümetin acil eylem planına nasıl yaklaştığı, incelemelerinden sonra daha netleşecek ve piyasaların yönünde önemli etkide bulunacak.
IMF'nin istediği özelleştirme, kamu kesiminde atıl istihdamın önlenmesi, vergide yeni düzenlemeler, İcra İflas Kanunu'nun henüz hayata geçirilememesi, kamu kesimi harcamaları, bankacılık kesimiyle ilgili reformlar henüz masaya yatırılmış değil. Yine de tahminler, IMF'nin Irak operasyonu dolayısıyla ABD'ye yardımcı olacağını ima eden hükümete kolaylıklar göstermek yolunda olacağı yönünde.
28 Şubat'ta çözülmesi istenen Kıbrıs meselesi de yaklaşık 6 ay sonra ağırlıklı olarak gündeme oturacak Avrupa Birliği (AB) çalışmalarına bir hazırlık niteliğinde olacak gelişmelerden görülüyor. Hükümet 2003 Temmuz ayında Aralık 2004'te müzakere tarihi alabilmek için mevzuat ve uygulamada atacağı çok adım bulunuyor. AB, yeni Katılım Ortaklığı Belgesi hazırlıyor. Ankara da Temmuz'da yeni Ulusal Programı'nı AB'ye sunacak. Bu tarihe kadar hükümet Anayasa'dan başlayarak Türk Ceza Kanunu dahil birçok kapsamlı düzenleme yapması gerekecek. Bu da birçok siyasi gerginlikleri beraberinde getirebilecek gelişmelerden görülüyor.
PİYASALARIN YÖNÜ
Borsa endeksinin Irak operasyonuna kadar başka bir önemli gelişme kaydedilmezse bu hafta yılbaşı tatilinin de etkisiyle 9500 - 10800 aralığında hareket edeceği sanılıyor. Endeks muhtemelen yılbaşına 10000 puanda girecek. Borsada alım noktası ilk etapta 9000 - 9500 aralığı. Ardından ikinci alım durağı 8700 olarak görülebilir.
Doların yılı 1.650.000 TL'nin üzerinde, euronun da 1.730.000 TL civarında kapatacağına kesin gözle bakılıyor. Haftaya dolar 1.650.000 TL dip olmak üzere 1.700.000 TL arasında bir seyir izleyecek. Euro da 1.725.000 - 1.765.000 TL arasında gezinecek.
Faizde taban yüzde 55 bileşik. Gelecek hafta faizlerin seyri bileşik 55 - 58 arası tahmin ediliyor.
Böyle kritik zamanlarda yatırımcıların ellerindeki portföyün yüzde 10'u hisse senedi, yüzde 5'i Yatırım Fonu A, yüzde 25 döviz, yüzde 35 altın, yüzde 25 Yatırım Fonu B, tahvil ve bonoda tutmak daha uygun olabilir.
DIŞ PİYASALAR Uluslararası piyasada Irak savaşı etkisinin ağırlaşması, nükleer silah programı sebebiyle ABD ile Kuzey Kore arasındaki gerginlik ve Çeçenistan'daki bombalama hadiseleri ABD Doları'nın diğer önemli para birimleri karşısında değer kaybetmesine yol açtı. Uluslararası piyasada euro - dolar paritesi 1.0247 - 1.0442 aralığında yüzde 1.9, euro - yen paritesi 123.63 - 125.08 aralığında yüzde 1.17 oranında değer kazanırken, dolar - yen paritesi ise 120.38 - 119.86 aralığında 0.43 oranında değer kaybetti. Kriz anlarının yatırım aracı İsviçre Frangı da geçen haftaki değerine göre TL karşısında yüzde 2.64 oranında değer kazandı. İngiliz Sterlini de dolara karşı paritesi 1.5993 dolardan 1.6033 dolara yükseldi. Sterlin TL karşısında da yüzde 0.81 oranında değer kazandı.
Uluslararası piyasada altının ons fiyatı da geçen haftaya göre 6 dolar yükseldi. Uluslararası borsalarda ortalama ons 343 dolardan 348.7 dolara yükseldi ve yüzde 1.66 oranında değer kazandı.
Uluslar arası borsalarda gerek Irak krizi ve gerekse yılbaşı tatili olması sebebiyle işlem hacmi düştü. Dow Jones endeksi geçen haftayı yüzde 2.4 oranında değer kaybıyla 8303.78 puandan kapattı. Nasdaq endeksi de yüzde 1.1 oranında değer kaybıyla 1348.31 puana düştü. Avrupa borsalarında FTSE 100 endeksi yüzde 2.86 kayıpla 3829.4'e gerilerken, Japonya'da Nikkei endeksi yüzde 1.6 oranında artışla 8714.05 puana yükseldi. Frankfurt DAX Endeksi de yüzde 5.36 puan düşüşle haftayı 2840.00 puandan tamamladı.
Dış piyasalardaki yönün de bu hafta Irak operasyonuna endeksli olarak seyrini sürdüreceği tahmin ediliyor.