Dışarıdan bakıldığında göze çarpan güzellikte bir bitki olan zakkum; beyaz, pembe, sarı ve krem renklerinde çiçeklere sahiptir. 2-5 metre yüksekliğe ulaşan ağaç formundaki olan bitki hoş kokuludur.
Latince ismi “nerium oleander” olan bitki, genellikle dere yataklarında ve su kenarlarında yetişir. Çok eski dönemlerden beri bilinen bitkinin çiçekleri çok güzel renklere, hoş görünümlü bir şekle ve kokuya sahiptir. Kışın yapraklarını dökmediğinden bahçe peyzajında süs bitkisi olarak sıklıkla kullanılır. Gövdesi dik, esmer renkli silindir formdaki dal yapısına sahip yaprakları mızrak şeklindedir. Susuzluğa dayanıklı olan zakkum bitkisi uzun yaprakları ile dikkat çeker. Yaprakları 5-20 cm’ye kadar büyüyebilir. Yapraklar karşılıklı veya üçlü daire oluşturacak şekilde dizilmiştir. Güzel kokulu çiçekleri olan, kısa ve tüylü saplı bu bitki çok zehirlidir. Yaprakları ve çiçekleri kaynatılarak içildiğinde veya yendiğinde öldürücü olabilir. Zakkum ile zehirlenme sonucu ölmüş olan hayvanların eti de zehirlidir, kesinlikle yenilmemelidir.
Zakkum doğal olarak Akdeniz bölgesinde yetişir. Kuru ve güneşli toprakları, nemin bol olduğu yerleri sever. Çelikleme, tohumlama ve kök bölünmesi ile çoğaltılabilen bitki çok yıllıktır. En az 3 yıl yaşar. Dünyada bulunduğu bölgeler arasında Hindistan, Japonya ve Türkiye yer alır. Göl, dere, çay kenarlarında yabani olarak yetişen zakkum bitki taksonomisinde “Apocynaceae” familyasında yer alır. Bitkinin adını mitolojik kahraman Leander’dan aldığı söylenir. Efsaneye göre Yunan mitolojisinin kahramanı Leander her gece sevgilisi Hero ile buluşabilmek için Çanakkale Boğazı’nı yüzerek geçer. Ancak bir gece Leander sevgilisine ulaşamadan boğulur. Cansız bedeni kıyıya vurduğunda Hero sevgilisinin avucunun içinde bir zakkum çiçeği bulur. Bu çiçek tüm kıyı boyunca açtığından sonsuz aşkın sembolü olarak kabul görmüş olabilir. Roma döneminde evlerin bahçelerini süslemek amaçlı kullanılan bitki, İtalya’da ise özellikle Pompeii duvarlarındaki resimlerde zakkum ağaç figürleri olarak yerini alır.
60 yılı aşkın süredir üzerinde araştırma yapılan bitkinin birçok kullanım alanı vardır. Bunlardan öne çıkanlar dekorasyon ve şifa alanında olan kullanımlardır. Tarih boyunca birçok yerde zakkum bitkisi kendisini gösterir. Hatta bazı dini kitaplarda bile yer alan bitkinin üzerinde yapılan araştırmalar hakkında birçok bilgi bulunur.
Zakkum hem renkleri hem de çiçeklerinin formları ile göz zevkini okşayan bir bitki olduğundan tasarımcıların dikkatini çeker. 18. ile 20. yüzyıl aralığında birçok sanat eserinde kullanılan tasarımlar porselenlerde de yerini alır. 20. yüzyıl başlarında ünlü bir Avrupa porselen firması bitkinin yapraklarını referans alarak bir fincan tasarlar. O dönem çok beğenilen tasarımlar arasında yer alan fincanın tabağı da yaprak formunu yansıtır.
Aynı dönemde firma; soyut olarak bitkiyi temsil eden ikinci bir tasarım daha üretir. Çok beğenilen bu iki model günümüzde çok kıymetli koleksiyon parçaları olarak sınırlı sayıda bulunur. Koleksiyoncular tarafından özenle saklanır. Zakkum çiçeği ve yaprağından elde edilen ekstraktların şifa amaçlı kullanımları eski çağlardan beri bilinir. Çiçeklerden ve yapraklardan özel işlemlerle elde edilen ekstraktlar doğru miktarda uygun maddelerle karıştırılarak kullanıldığında yaraları iyileştirir. Haricen kullanılan ve ciltteki yaraları iyileştiren bitki üzerinde yıllardır birçok araştırma yapılır. Ciltteki yaraların iyileşmesini kolajen üretimini hızlandırarak gerçekleştirdiği bilim insanları tarafından keşfedilmiştir. Antioksidan etkiye sahip bitki aslında çok faydalı olabilir. Ancak kullanımını ve hazırlamasını bilmeyen ellerde zehirli bir madde haline dönüşür. Doz ayarlamasının iyi yapılması gerektiği için, şifa veren ilaç hazırlama işlemi sadece bilimsel laboratuvarlarda yapılmalıdır. Haricen kullanıldığında bazı cilt hastalıklarını da iyileştirdiği gözlemlenmiş olan bitkinin idrar söktürücü olduğu bilinir. Dahilen kullanımlarda ürolojik ve kardiyolojik hastalıkların bazılarının tedavisinde de kullanıldığı alanlar vardır.
Tıbbi alanda birçok tedavi için kullanılan zakkum bitkisinin içerdiği kimyasallar bilim insanlarının araştırma konusu olmuştur. Bu araştırmaların sonucunda bitkinin fitokimyasının bir bölümü ortaya çıkarıldığından bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Mikropları öldüren fitokimyasallar içeren bikinin antioksidan etkisi çok büyük olduğundan kanserojen hücreleri öldürebilir. Ancak henüz bu alanda izinler alınmadığından kullanımda değildir.
Tıbbi anlamda kullanılan bir bitki olan zakkumun içerdiği oleandrin maddesinin idrar söktürücü özelliği bulunur. Doğru işlemlerden geçirilmiş ekstraktlarla yapılmış ilaç, doğru dozlarda alındığında kalp güçlendirici etki yapar. Eğer doz ayarlanamaz ve aşılırsa ise tedavi süresinde kalp yetmezliği, ishal ve kusma belirtileri ile hastayı çok ağır bir biçimde zehirler. Bu ilaçların sadece doktor kontrolünde alınması tavsiye edilir. Özel işlenmiş yapraklar zeytinyağı ile karıştırıldığında haricen cilde sürülerek vücuttaki bit gibi parazitlere karşı kullanılabilir. Uyuz hastalığının tedavisinde kullanıldığı da bilinir.
Kullanımını sadece uzmanların ve doktorların bildiği bitki toksik etkiye sahiptir. Bu nedenle yanlış doz, zehirlenme ile sonuçlanır. Yaprakları asla kaynatılarak içilmemelidir.
Zehirlenme belirtileri mide - bağırsak bozulması, solunum güçlüğü ve kalp ritminin yavaşlaması veya artması olarak kendini gösterir. Kalp yetmezliği tablosu çoğunlukla ölümle sonuçlanır. Bu belirtiler görüldüğünde acilen hastanelerin toksikoloji bölümlerine başvurulması tavsiye edilir. Erken müdahale hayat kurtarıcı olabilir.