Türkiye'de ölüme yol açan hastalıkların arasında beşinci sırada olan zatürre, enfeksiyona bağlı ölümlerin arasında da birinci sırada yer alır. Bu hastalarda rastlanan ölüm oranı yüzde 5'tir. Bu oran hafife alınacak bir rakam değildir, hastalığın ciddiyetinin bir göstergesidir. Bazı kişiler için genetik açıdan zatürreye yatkın oldukları söylenebilir. Kolayca, yaşam boyu 10 ile 20 kere bu hastalığa yakalanmak da bu tür bir yatkınlıktan kaynaklanır. Kadınlara oranla erkekler zatürreye daha kolay yakalanırlar.
Zatürre ya da tıbbi ismi ile pnömoni; virüs, bakteri ve parazitlerin sebep olduğu ve ölümcül sonuçlar doğurabilen bir akciğer enfeksiyonudur. Akciğerlerde ortaya çıkan bu enfeksiyon, alveol adındaki hava ile dolu olan küçük akciğer keseciklerine iltihaplı hücrelerin birikmesi şeklinde oluşur. Yine bu alana kan damarlarından gelmiş olan serumun dolması biçiminde de ortaya çıkar. Zatürre, çok sık tekrar ettiğinde mutlaka doktora başvurmayı gerektiren bir rahatsızlıktır. Özellikle çocuklar, kronik rahatsızlığı olan kişiler (kalp, şeker, böbrek ya da akciğer rahatsızlığı gibi), 65 yaş üstündeki kişiler, sigara kullananlar ve bağışıklık sisteminde sorun olan kişilerde sıklıkla görülür. Günümüzde etkili aşı ve antibiyotikler sayesinde bu sebeple meydana gelen ölümler gittikçe azalmıştır. Lakin hala en sık hastaneye yatma ve ölüm vakaları zatürre sonucu olur.
Yapılan araştırmalara göre, zatürreye neden olan bakterilerin içerisinde en yaygın olanı streptococcus pneumoniae adındaki bakteri türüdür. Bu tipteki bir zatürre, genellikle soğuk algınlığı ya da grip sonrasında meydana gelir. Bu durumdan akciğerin bir lobu etkilenebilir. Bakteri benzeri mikroplazmaların yaptığı zatürre diğer türdekilere göre en hafif atlatılanıdır. Dinlenme ile eski sağlığa kavuşulması mümkündür.
Bakterilerden kaynaklanan bir rahatsızlık olduğundan, vücudun bakterileri kapabileceği her durum bu rahatsızlığa sebep olabilir. En önemli sebep rahatsızlığı taşıyan biri ile yakın temas halinde olmaktır. Bulaşan bakteriler üst solunum yolu ve civarında yerleşip hızla çoğalır. Kapalı ve kalabalık alanlar, hastalığın oluşumuna zemin hazırlayabilir. Bunun haricinde zatürreye yakalanmayı kolaylaştıran birçok etken bulunur.
Grip ya da soğuk algınlığına neden olan virüsler de zatürreye neden olabilir. Genellikle 5 yaş altındaki bebek ve çocuklarda meydana gelir. Çok ciddi etkiler yaratmasa da bazı ileri vakalarda ciddi problemler oluşturabilir.
Sağlık sorunları yaşayan ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde yaygın olarak meydana gelen zatürre türü, mantarlardan kaynaklıdır. Özellikle de büyük dozlarda zararlı organizma solunması halinde ortaya çıkar.
Bu hastalığa yol açan otuzun üstünde mikroorganizma bulunur. Hastalığı oluşturan etkenler genel olarak üç grupta toplanır:
Fiziksel etkenlere;
Kimyasal etkenlere;
Bu etkenler dışında, aşırı sigara içmek, ilerleyen yaş, kronik rahatsızlıklar, kalp hastalığı, alkol kullanımı, bağışıklık düşüren ilaçlar kullanmak ve kemoterapi bu hastalığa yakalanmayı kolaylaştırabilir.
Zatürre maalesef bulaşıcıdır. Lakin bu mikrobu alan herkeste bu hastalık olmayabilir. Bazı bünyelerde ateş ve hafif öksürük ile de atlatılabilir. Zatürre son derece ciddi sonuçlar doğurabilir. İlgili virüsün vücudunuza girmesi ile hastalık süreci başlar. Bu virüs ve bakteriler, kirli sulardan, sıcağın etkisi ile bozulan yiyeceklerden ya da egzoz gazı gibi çevreyi oldukça kirleten gazların solunmasından bulaşabilir. Soğuk su içildiği zaman, genellikle çocukların zatürre olacakları konusunda uyarıldığını duymuş olabilirsiniz. Bu tembih gerçekten bilimsel bir temele dayanır. Çünkü çok soğuk olan içecekler içildiği zaman, boğazdaki bakteri florası bozulabilir. Bu durum da fırsatçı mikropları harekete geçirir ve rahatsızlığın oluşmasına neden olabilir. Bu mikrobu taşıyan insanlar ile yakın temasta bulunmanız, aynı çatal veya kaşığı kullanmanız mikrobun size de geçmesine neden olabilir. Aynı zamanda vaktinde tedavi edilmeyen bronşit rahatsızlığı da zatürreye dönüşerek kötüleşebilir.
Yaşam kalitenizi ciddi ölçüde düşüren zatürreye yakalandığınızda belirtilerin benzerliği yüzünden şiddetli bir gribe yakalandığınız düşüncesine kapılabilirsiniz. Çünkü üşüme, titreme, öksürük ve yüksek ateş gibi belirtiler gribin de belirtileridir. Bu hastalık, tedavi yönteminin seçilmesi aşamasında iki çeşit ifade edilebilir. Bu iki çeşidin belirtileri de birbirinden farklıdır.
Üşüme ve titreme ile birlikte 39-40 derecelere varan yüksek ateş görülebilir. Ani ve gürültülü bir başlangıçla, kuru ve hırıltılı öksürük görülür. Soluk alındığında sırta çivi batırılıyormuş gibi bir ağrı hissedilebilir.
Boğaz ağrısına ve nefes alırken batan göğüs ağrısına rastlanır. Aynı zamanda sarı ya da yeşil renklerde iltihaplı balgam da çıkarılabilir. Ancak bu belirtilerin şiddeti hastadan hastaya değişiklik gösterebilir.
Zatürre belirtileri sinsi bir şekilde kendisini gösterir. Hastanın ateşi çok yüksek olmaz ve kuru, inatçı bir öksürük olur. Aynı zamanda iştahsızlık, kas ve kemik ağrıları, bulantı ve kusma, baş dönmesi ve şiddetli baş ağrıları gibi akciğer dışındaki organlara da ait bazı şikayetler görülebilir.
Hasta kendisini yorgun ve halsiz hissedebilir. Dalgınlık, bayılacak gibi hissetme, algılama bozuklukları ve zaman zaman şuur kayıpları görülebilir.
Zatürre hastalarında yüzde şişkinlikler oluşabilir. Dudaklar mavi, dil beyaz ve kuru olur. Aynı zamanda dudaklarda uçuk veya yaralar çıkabilir.
Zatürre olunduğunda miktarı azalan ve bekletildiği zaman açık renkte tortu bırakabilen idrar meydana gelir. Aşırı susama ve hızlı solunum görülebilir. Aşırı susamaya karşın idrara az çıkma durumu gözlenir.
Öksürük, ağrı, ateş ve nefes darlığı sorunları hastalığın belirtileri ile uyumludur. Lakin bu belirtilere karşın fiziki muayene esnasında zatürreye ait herhangi bir bulgu tespit edilememiş ise, bu şekildeki hastalara rahatsızlık başlangıcı tanısı konulabilir. Çünkü hastaların akciğerlerinde iltihaplanma olmasına karşın, hastanın susuz kalması, kullanılan röntgenin yetersiz olması veya hastalığın kalbin arka tarafında yerleşmesi sonucunda hastalık teşhis edilemeyebilir.
Hastalığın başlangıcı genelde yorgunluk, halsizlik ve bitkinlik gibi bazı hisler ile ortaya çıkar. Daha sonra ateş, titreme, koyu kıvamlı balgam atılması ve öksürük atakları meydana gelir. Lakin bu tipik bir tablodur. Zatürre, her zaman da bu şikayetler ile başlamayabilir. Hastalık, yalnızca yüksek ateş ile de kendisini gösterebilir. Baş ağrısı, mide bulantısı, ishal, eklem ağrıları ve solunum sistemi ile ilgili olmayan şikayetler de hastalık başlangıcı olabilir.
Rahatsızlığın başlangıcında öksürük problemi en önemli şikayettir. Hastaların genelinde yeni oluşan ve karakteri farklılaşan öksürük şikayetleri bulunur. Öksürüğün devamında ise koyu kıvamlı balgam atılır ve yüksek ateş görülür. Titreme ve üşüme atakları da başlangıçta görülebilen belirtiler arasında yer alır.
Hastalığa sebep olan bakteriler kana bulaşırsa ve bütün vücuda yayılmışsa çok ciddi hastalıklar meydana gelebilir. Bu hastalıklar içerisinden en önemlisi de menenjittir. Hastalık, küçük çocuklarda ve ileriki yaşlarda kendisini daha şiddetli gösterir ve ölümle bile sonuçlanabilir.
Hastalığın tanısının konulması için hastadaki şikayetler değerlendirilir. Fiziki bir muayene yapılarak büyük ölçüde tanı koyulabilir. Muayene sırasında doktorun hastanın akciğerlerini dinlemesi ile anormallik rahat bir şekilde fark edilebilir. Akciğer filmi çekilmesi de tanı konulması için önemli tetkiklerden birisidir.
Zatürreye yakalanan hastalar için öncelikle en uygun tedavi yöntemi yatak istirahati yapılmasıdır. Hasta bol bol dinlenmelidir. Bazı kişilerde rahatsızlığın boyutu ve türüne göre yatak istirahatine ek bir tedavi yolu da izlenebilir.
Zatürrenin tedavisi hastadaki belirtilerin şiddetine göre farklılıklar gösterir. Şayet rahatsızlık çok şiddetli değilse, antibiyotik tedavisiyle hastalık kontrol altında tutulabilir. Antibiyotik tedavisi hastanın rahatlaması için önemlidir. Antibiyotik tedavisine destek amacıyla ateş düşürücü ilaçlar, öksürük şurupları ve balgam söktürücüler verilebilir. Böyle ilaçları doktorunuzun reçetesi ile ve önerilen dozlarda kullanmalısınız. Genellikle ağız yolu ile ya da enjekte şeklinde alınır. Ayrıca hasta sürekli doktor kontrolünde olmalıdır.
Hastalık şayet çok ilerlemişse, hasta hastaneye yatırılmalıdır. İlerleyen vakaların yaklaşık 10 gün süreyle hastanede zatürre tedavisi görmesi gereklidir. Rahatsızlığın gidişatına göre tedavi süresi de değişebilir. Nefes darlığı problemi yaşayan hastalar için gerekli olduğu durumda oksijen takviyesi yapılabilir. Oksijene destek amacıyla nefes açıcı ilaçlar kullanılabilir. Oksijen ve nefes açıcı ilaçlar sayesinde hastadaki solunum sıkıntısı hafifletilebilir.
Zatürre şayet uygun tedavi zamanında yapılmaz ise hastayı ölüme dek götürebilir. Bu hastalık çok tehlikeli olduğu için bundan korunma yollarına başvurulması önemlidir. Hastalığın aşısı ile buna yol açan bakterilerden korunmak mümkün olabilir. Kişiler aşı sayesinde bakterilere karşı bağışıklık kazanabilir. Kazanılan bu bağışıklık uzun süreli olarak devam eder. Aşı 5 yıl kadar etkilidir. Lakin daha sonra tekrar yapılmasında fayda vardır. Özellikle risk grupları, bağışıklık sistemi güçsüz kişiler, çocuklar ve yaşlılar muhakkak bu aşıyı yaptırmalıdır.
Bu tedavi yöntemlerinin yanı sıra böyle bir rahatsızlığınız varsa, tedavinin başarılı olabilmesi için düzenli ve dengeli beslenmeniz şarttır. Bol vitamin içeren ve yüksek kalorili diyetler yapmalısınız. Su kaybınızı karşılayacak oranda sıvı almalı ve vücut hijyeninize dikkat etmelisiniz.
Günümüze oranla eskiden son derece öldürücü olabilen zatürre, günümüzde daha kolay ve başarılı bir şekilde tedavi edilir. Genç, genel durumu iyi ve başka bir rahatsızlığı olmayan kişilerde ayakta dahi tedavi mümkündür. Lakin 65 yaşın üzerinde olan kişilerin, altta yatan başka bir rahatsızlığı olan hastaların, solunum yetmezliği olanların ya da ağır zatürre geçirenlerin hastanede yatırılıp tedavi görmesi gerekir. Tedaviye başladıktan sonrasında hastanın birkaç gün içerisinde ateşi düşer ve kendisini daha iyi hissetmeye başlayabilir. Akciğer röntgeni ve muayene bulgularının düzelmesi daha uzun sürebilir. Bu rahatsızlık, genelde en çok iki hafta kadar sürer. Lakin hastalık düzelse dahi kişi bir aydan uzun bir süre kendisini yorgun ve halsiz hissedebilir.
Hafif atlatılan vakaların tedavisi yaklaşık olarak 2–3 günde sonuç verir. Bu süreç içinde durumunuz ya kötüleşir ya da iyileşir. Lakin doktor durumunuzu izlemek amacıyla birkaç gün tedavi şeklinizi değiştirmeyebilir. Ayrıca tedavi ne kadar erken başlamışsa, sonuç da o kadar çabuk ve kolay alınır.
Tedaviye başlamanıza karşın belirtilerde hiçbir düzelme yoksa, hatta daha da kötüleşmiş ise doktoru büyük olasılıkla bir hassaslık ve kültür testi yapar. Bu test ile zatürreye sebep olan organizma türü belirlenir. Ayrıca doktor bu test ile hastalığa sebep olan bakterilerin antibiyotiklere karşı olan direncini ölçer. Şayet hastalığın tedavisi için hastaneye gitmek gerekmezse, bakteri türünün bir an evvel belirlenmesi çok önemlidir. Çünkü ona uygun bir antibiyotik kullanılması tedavi süresini hızlandırabilir. Hastaneye giderseniz doktor bakteri türünü hemen belirler ve zaman kaybetmeden tedavinize başlayabilir.
Sarımsak: Doğal bir antibiyotik olan bu bitki, mikrop öldürücü etkisi ile çeşitli enfeksiyon tedavilerinde kullanılabilir. 2 veya 3 diş sarımsağı ezin ve hamur haline getirip tüketin ya da 3 diş sarımsağı ezip biraz zeytinyağına koyup ısıtın. Buharının teneffüs edilmesi bağışıklık sisteminizi güçlendirebilir.
Zencefil: Hastalık için etkili bir çözümdür. Solunum sisteminize olumlu etki yapar. Aynı zamanda antiseptik, anti inflamatuar ve anti bakteriyel özelliktedir. Taze zencefil veya kurutulmuş toz zencefil kullanabilirsiniz. Taze zencefil kökünü rendeleyin ve taze sıkılan limon suyuna ekleyin. İçine biraz bal ekleyip için. Ayrıca, zencefil çayını da gün içerisinde birkaç bardak içebilirsiniz.
Havuç: Vitamin B kompleksi, vitamin A, potasyum, magnezyum, fosfor, kalsiyum ve demir bakımından zengindir. Havuç suyu anti inflamatuar ve antioksidan özelliktedir. Akciğerde oluşan hasarı en aza indirgemeye yardımcı olur. Akşam yemeklerinizde bir bardak havuç suyu tüketebilirsiniz.
Zerdeçal: Zerdeçal tozu, anti inflamatuar, antiseptik, anti bakteriyel ve anti oksidatif özelliktedir. Yarım çay kaşığı zerdeçalı ılık süte toz olarak ekleyin. Bunu günde iki bardak tüketin. Alternatif olarak, yarım çay kaşığı bal ve zerdeçal tozunu karıştırıp püre haline getirin. Bu püreyi de düzenli aralıklarla tüketin.
Fesleğen: Birkaç tane fesleğen yaprağını ezin. Bunu okaliptüs yağına ekleyin ve hava kanallarında oluşan tıkanıklığın geçmesi için teneffüs edin.
Çemen tohumu: Çemen otu tohumunun çayının içilmesi de zatürreye yarar sağlayabilir. Alternatif olması için, 3 çay kaşığı kavruk taze toz çemen tohumunu siyah çayınıza ekleyerek de tüketebilirsiniz.
Susam: Magnezyum içeriğiyle göğüs ağrılarının hafiflemesinde yardımcıdır ve spazmları engelleyebilir. 2 yemek kaşığı susamı ve 1 yemek kaşığı keten tohumunu suya ekleyip kaynatın. Süzdükten sonra içine bal ekleyip tüketin.
Bal: Bal antiseptik ve anti bakteriyel özelliktedir ve zatürre için oldukça etkilidir. 200 ml kadar ılık su içine 1 tatlı kaşığı balı ekleyin. Günde 3 veya 4 bardak tüketin. İçine biraz acı biber veya karabiber de ekleyebilirsiniz.