ANALİZ - İkinci yılında Abraham Anlaşmaları ve gelinen nokta

Şerife Akıncı, ikinci yılında Abraham Anlaşmalarını ve gelinen noktayı AA Analiz için değerlendirdi.

***

Orta Doğu'da yeni bir dönemi başlatan Abraham Anlaşmalarının üzerinden iki yıl geçti.

İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn arasındaki diplomatik ilişkileri normalleştiren Abraham Anlaşmaları, eski ABD Başkanı Donald Trump'ın Beyaz Saray'da düzenlediği resmi bir törenle 15 Eylül 2020’de imzalandı. Bu normalleşme adımları aynı yıl içerisinde genişleyerek Fas ve Sudan’a da ulaştı. Bu diplomatik atılımların gerçekleşmesinde İsrail’in ekonomik açıdan güçlü bir ülke olması ve katılımcı ülkelerin ABD ile daha yakın ilişkiler içerisinde bulunma umutları en önemli etken oldu.

Beklendiği üzere bu normalleşme, anlaşmaya imza atan ülkelere güvenlik, ekonomi, bilim ve kültür alanlarındaki büyük değişimlerden yararlanma şansını sundu. Bu şansı değerlendiren Abraham Anlaşmalarına taraf ülkeler, özellikle ekonomik alanda ortak çıkarları önceleyen yeni iş birliklerine adım attı. Geçtiğimiz 2 yılda İsrail, anlaşmaya taraf ülkelerin her birinde diplomatik temsilcilikler açtı. Bu ülkeler ile ulaşım, yenilenebilir enerji, savunma, sağlık, siber güvenlik, tarım, sulama, turizm ve tıp gibi alanlarda bir dizi anlaşmalar imzaladı. Tüm ülkelerden bakanlar ve önde gelen iş insanları karşılıklı resmi ziyaretler gerçekleştirdi. İş birliğine dayanan ekonomik girişimler, Abraham Anlaşmaları ülkeleri ile İsrail’in ticaret rakamlarında çarpıcı bir artış sağladı. Atılan tüm bu adımlarda İsrail ve BAE arasındaki dinamik ilişkiler en dikkat çekici unsur oldu.

- İsrail-BAE arasında güçlü ekonomik bağlar

Sınırsız ekonomik fırsatların farkında olan İsrail ve BAE, geçen 2 yılda ekonomik bağlarını güçlendirdi. Veriler de aslında tam olarak bunu doğruluyor çünkü 2020 yılı sonunda 114,9 milyon dolar olan iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2021 yılında 1,221 milyar dolar düzeyine kadar yükseldi. 2022 yılının ilk yarısında ise 2021 yılının tamamını geçerek 1,407 milyar dolara yükseldi. [1] İsrail’in Bahreyn ve Fas ile olan ticareti de artış gösterdi; ancak BAE ile kıyaslandığında bu artış, çok mütevazı kaldı. [2]

Geçen süre zarfında İsrail ve BAE arasında birçok anlaşma imzalandı. Bölgesel iş birliği geliştirme vizyonunun bir parçası olarak İsrail ve BAE arasında bölgesel ticareti desteklemek, stratejik altyapı projelerini mümkün kılmak ve elektriğe güvenilir ve uygun maliyetli erişim sağlamak; aynı zamanda tarımsal verimliliği artırmak ve bölgede temiz suya güvenilir ve verimli bir şekilde erişimi kolaylaştırmak amacıyla 3 milyar dolar sermayeli Abraham Kalkınma Fonu kuruldu. [3] BAE, özel ve devlet fonlarının ortak katılımıyla İsrail'in teknoloji girişimlerinin yanı sıra büyük projeleri de kapsayacak olan 10 milyar dolarlık bir yatırım yapacağını açıkladı. [4] Yine BAE Ekonomi Bakanı Abdullah bin Tuk el-Mari, birçok ekonomik fırsat alanına yöneldiklerini belirterek İsrail ile önümüzdeki 10 yılda 1 trilyon doların üzerinde ekonomik aktivite yaratmayı hedeflediklerini açıkladı. [5] İsrail ve BAE şirketleri arasındaki ortak faaliyetleri destekleyecek bir AR-GE fonu için ikili yatırım anlaşması imzalandı. İsrail-BAE fonu kuruldu. Teknolojik gelişmenin teşvik edilmesi amacıyla oluşturulan AR-GE Fonu için her iki tarafın da önümüzdeki 10 yıl boyunca yaklaşık 5 milyon dolar bütçe ayırmasına karar verildi. [6]

BAE Mubadala Yatırım Şirketi, İsrail’in Tamar gaz sahasındaki hissesini 1,2 milyar dolara satın alarak iki ülke arasındaki yapılan en büyük anlaşmalardan birini gerçekleştirdi. [7] 2022 yılı Mayıs ayında iki ülke arasında ticareti artırmak, istihdam yaratmak, iş birliğini derinleştirmek, pazarlara daha hızlı erişim sağlamak ve daha düşük vergi ödemek amacıyla gıda, ilaç, elmas, mücevherat, gübre ve kimyasal maddeler gibi geniş bir ürün yelpazesi için gümrük vergilerini yüzde 96 azaltan, e-ticaret gibi hizmetleri düzenleyen ve fikri mülkiyet haklarını koruyan bir serbest ticaret anlaşması (STA) imzalandı. [8] BAE-İsrail STA’sının 5 yıl içinde ikili ticareti 10 milyar doların üzerine çıkaracağı tahmin ediliyor. [9]

ABD menşeili bir düşünce kuruluşu olan RAND Corporation'a göre iki ülke arasında imzalanan STA, İsrail ekonomisinde 46 milyon dolarlık yeni ekonomik faaliyet alanı yaratarak ülke GSYH'sine yüzde 2,3 katkı sağlayacak. Bu ise 19 bin 100 yeni iş alanı yaratılmasının ve işsizliğin yüzde 0,4 düzeyinde azalmasının yolunu açacak. BAE ekonomisinde ise 17 milyon dolarlık yeni ekonomik faaliyet alanı yaratarak ülke GSYH'sine yüzde 0,8 katkı sağlayacak. Bu ise 11 binin üzerinde yeni iş alanı yaratılmasının ve işsizliğin yüzde 0,2 düzeyinde azalmasının yolunu açacak. [10] Bu zamana kadar atılan ve gelecekte atılacak adımlar göz önünde bulundurulduğunda İsrail’in, BAE’nin en büyük ticaret ortakları arasında yer alacağı söylenebilir.

Siyasi ve ekonomik iş birliğini ilerletme çabasının bir parçası olarak turizmi canlandırmak amacıyla İsrail ve BAE arasında karşılıklı vizesiz seyahatin önünü açan bir anlaşma da yapıldı. [11] Anlaşmadan bu yana 450 bin İsrailli BAE'ye gitti. [12] Bahsedilen anlaşmalar iki ülke arasında 2 yıl boyunca imzalanan anlaşmalardan sadece birkaçı. İsrail ile BAE arasında her geçen yıl gelişen ikili iş birliği neredeyse tüm sektörlere yayıldı ve anlaşmaya imza atan diğer ülkeler için örnek teşkil eden bir iş birliği haline geldi.

- Normalleşme gelecekte neler getirebilir?

Avrupa'da ticaretin yaklaşık yüzde 66'sı Avrupa ülkeleri arasında gerçekleşiyor, Orta Doğu'da ise bu rakam yüzde 13'ten az. Orta Doğu, bu ölçümde dünyadaki hemen hemen tüm bölgelerin gerisinde kaldı. Ancak Abraham Anlaşmalarının daha geniş bölgesel ekonomik entegrasyonu teşvik etme potansiyeli bulunuyor. RAND Corporation tarafından yapılan bir analize göre, normalleşen ülkeler arasında yapılacak çok taraflı bir STA, BAE GSYH'sini yüzde 2,4, Bahreyn GSYH'sini yüzde 2,3, İsrail GSYH'sini yüzde 3,7, Fas GSYH'sini yüzde 3 ve Sudan GSYH'sini yüzde 2,2 artıracak. Bu anlaşma BAE'de 32 bin 700, Bahreyn’de 4 bin 600, İsrail’de 30 bin 400, Fas’ta 67 bin 400 ve Sudan’da 46 bin 100 düzeyinde bir istihdam artışını teşvik edecek. [13] Orta Doğu’nun istikrarsızlığına katkıda bulunan yüksek işsizlik ve özel sektör yatırım eksikliği sorunları açısından bu önemli bir adım olacak. Ekonomik potansiyeli açısından değerlendirildiğinde İsrail-BAE STA’sı bölgede imzalanacak çok taraflı bir STA’ya kıyasla buzdağının görünen bir kısmı olarak nitelendirilebilir. Bu fırsatları gören Suudi Arabistan ve Katar gibi bölge ülkeleri İsrail ile normalleşme girişimlerinde bulunabilir. Avrupa ve Asya ülkeleri ile stratejik ortaklıklar kurulmasının; yani bölgeler üstü bir ticari blokun ortaya çıkmasının ve pazarlara daha fazla rekabet gelmesinin yolu açılabilir.

Normalleşmenin bölgeye yansımaları Ürdün ve Mısır’ı, İsrail ile donuk olan ekonomik ve siyasi ilişkilerini yeniden canlandırmaya yöneltti. İsrail ve Mısır ekonomik ve ticari bağları derinleştirme konusunda görüşmeler gerçekleştirdi. İsrail ile Mısır arasındaki anlaşmaların geliştiği alanlardan biri enerji sektörü oldu. İsrail, Ürdün üzerinden Mısır’a gaz ihracatını onaylayarak [14] bölgesel enerji bağlarını derinleştirdi. Bu durum ileride BAE’nin dahil olacağı bir bölgesel enerji entegrasyonunun Avrupa gibi büyük pazarlara genişlemesine fırsat sunabilir. Ayrıca jeopolitik konumu ile ön plana çıkan ve enerji üssü olma konusunda geleceğin ülkesi olarak anılan Türkiye’nin, yakın zamanda BAE ve İsrail ile ortak projeler yapmasının önü de açılabilir.

[Şerife Akıncı, Uludağ Üniversitesi]

[1] İsrail Abu Dabi Büyükelçisi Amir Hayek, https://twitter.com/HayekAmir/status/1560206299899600898

[2] 2021’de İsrail ve Bahreyn arasında sadece 6,5 milyon, İsrail ve Fas arasında ise 41,6 milyon dolar düzeyinde ticaret gerçekleşti.

[3] U.S. International Development Finance Corporation, https://www.dfc.gov/media/press-releases/us-israel-uae-announce-establishment-abraham-fund-following-accords-commitment

[4] UAE Ministry of Foreign Affairs & International Cooperation, https://www.mofaic.gov.ae/en/missions/tel-aviv/media-hub/embassy-news/uae-announces-$10-billion-fund-for-investments-in-israel

[5] Abraham Accords Peace Institute, https://www.aapeaceinstitute.org/latest/uae-seeks-1-trillion-in-economic-activity-with-israel-by-2031

[6] The Times of Israel, https://www.timesofisrael.com/israel-approves-multimillion-dollar-joint-rd-fund-with-uae/

[7] Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-02/uae-israel-ties-deepen-as-mubadala-buys-gas-stake-for-1-billion?leadSource=uverify%20wall

[8] https://www.gov.il/BlobFolder/news/israel-uae-to-sign-historic-free-trade-agreement-30-may-2022/en/English\_Documents\_Israel-UAE%20Free%20Trade%20Zone%20Agreement.pdf

[9] Gulf Today, https://www.gulftoday.ae/business/2022/05/31/uae-israel-sign-cepa-to-advance-bilateral-trade-beyond-10b-in-5-years

[10] Rand Coparation, https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PEA1100/PEA1149-1/RAND\_PEA1149-1.pdf

[11] The Times of Israel, https://www.timesofisrael.com/uae-ratifies-mutual-visa-exemption-agreement-with-israel/

[12] Zawya, https://www.zawya.com/en/world/middle-east/israel-uae-celebrate-abraham-accords-2nd-anniversary-with-host-of-bilateral-deals-high-level-visits-450-000-tourists-to-uae-re19p37p

[13] Rand Coparation

[14] Globes, https://en.globes.co.il/en/article-latest-gas-deal-reflects-closer-israel-egypt-ties-1001402766

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.