Bağımsız değişken nedir? Nasıl seçilir? Deney kontrolünde neden önemlidir?

Özellikle fen alanında çok sık kullanılan değişkenler, bağımlı değişken ve bağımsız değişken olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birbirlerine paralel olarak ilerleyen bağımlı ve bağımsız değişkenler birbirlerine bağlı olarak ortaya çıkarlar. Bağımlı değişkenler, insanların kontrolü altında gerçekleşen değişkenliklerden etkilenirler ve bu etkilere bağlı olarak değişim gösterirler.

Bağımsız değişken nedir?

En kısa tanımı ile bağımsız değişken, insan kontrolü altında meydana gelen değişkenliktir. Bağımlı değişkenler ise yine insanların kontrolü altında oluşan değişkenlikten etkilenen ve bu duruma bağlı olarak da değişken değişkenlik olarak tanımlanır.

Bağımlı olan değişken ile birlikte herhangi bir durum insanların kontrolü altında değişir. Daha sonraki süreçte ise bu değişkenlik üzerinde farklı etkiler meydana gelebilir. Bu durumda da değişkenin bağımlı olduğu sonucuna varılır.

Bağımsız değişken nasıl seçilir?

Bağımlı ve bağımsız değişkenin tespit edilebilmesi için çeşitli yollar bulunur. Öncelikli olarak ele alınan bir durum karşısında bilinçli bir şekilde gerçekleştirilen değişkenliğin sonrasında durum tetiklenir ve bağımsız olan değişkenlerin getirdiği etki sayesinde bağımlı değişkenlik oluşur.

Bağımlı olan değişkenler bir neden ve sonuç ilişkisi içinde sonuç olan özellik, durum ya da davranıştır. Ayarlanan deneysel ay da bağımsız değişkenden etkilenir ve bu bağımsız değişkene bağlı olarak değişmesi beklenir. Bağımsız olan değişkenler bir neden ve sonuç ilişkisinde neden durumunda olan değişkenlerdir.

Bir araştırmada ya da analizde başka değişkenleri açıklamak ya da etkilemek amacı ile kullanılan değişken bağımsız değişkendir. Bağımsız değişkenleri seçerken birkaç yöntem ve temel ilke göz önünde bulundurulur. Bunlar şu şekildedir:

• Araştırma soruları ve hipotez belirleme: Bağımsız değişkenler testi yapılan hipoteze ya da araştırma sorusuna uygun olacak şekilde seçilmelidir.
• Teorik temeller oluşturma: Bağımsız değişkenlerin seçimi konuya dair literatürdeki çalışmalara ve teorilere dayanmalıdır.
• Değişkenlerin ölçülebilir olması: Seçilen bağımsız değişken ölçülebilir olmalıdır. Nitel ya da nicel açıdan ölçümü yapılabilmelidir. Veriler güvenilir olmalı ve bu şekilde toplanmalıdır.
• Kontrol değişkenleri: Bağımlı değişkeni etkileyebilecek olan diğer etkenler de kontrol altında tutulmalıdır. Bu değişkenlerin etkilerini dikkatle kontrol etmelidir.

Bağımsız değişken deney kontrolünde neden önemlidir?

Araştırmaların ve deneylerin kontrol edilmesi sürecinde bağımsız değişkenlikler önemlidir. Çünkü bağımlı değişkenler üzerindeki etkileri belirlemeyi tespit edebilmeyi sağlarlar. Önemleri şu şekilde açıklanabilir:

Neden ve sonuç ilişkilerinin tespit edilebilmesi, bağımsız değişkenin kontrol edilmesi, bağımlı değişken üzerindeki etkiyi anlamaya yardımcı olur.
Kontrol ve manipüle edilebilmesi, araştırmacıların bağımsız değişkeni sistematik bir biçimde değiştirmesi için önemlidir.
Tekrarlanabilir ve standartlaştırılabilir olması deneyin standartlaştırılabilmesi için önemlidir.
Hipotez testi açısından da önemlidir çünkü deneyler genel olarak bir hipotezi test etme amacı ile tasarlanır.
Elde edilen sonuçların güvenilirliği ve geçerlilikleri bağımsız değişkenin dikkatle manipüle edilmesi deneyin hem iç hem dış geçerliğinin artmasını sağlar. Sonuçların da doğru yorumlanması daha geniş bir genellemeye olanak tanır.
Deneysel kontrolün kaynağı ve temeli de önemlidir. Bağımsız değişken deney tasarımlarının kaynağını oluşturur. Bu sayede bağımsız olan değişkenin her bir seviyesi bağımlı değişken üzerindeki etkilerinin oranlanmasına ve kıyaslanmasına imkan verir.

Bağımsız değişkenler deneylerde kontrol edilip manipülasyona uğratılarak bağımlı değişkenin üzerindeki etkilerin takip edilebilmesini sağlar. Araştırmanın ve deneyin bilimsel kaynağı da bağımsız değişkenin doğru seçilmesi ve kontrol edilmesiyle kuvvetlenir.