Bağırsak Sağlığında Biofeedback

Prof. Dr. Korhan Taviloğlu

Genel Cerrahi Profesörü

Biofeedback ne demektir?
Schwartz biofeedback’i, bazı elektronik cihazların yardımı ile kişinin kas ve sinirlerine ait fizyolojik yanıtını ölçümleme yapma, alınan değerleri sağlıklı kişilerin değerleri ile karşılaştırma ve elde edilen sonuçlara göre, görsel veya işitsel uyaranlarla kişinin kendisini geliştirmesine yardımcı olma olarak tanımlamıştır. Bağırsak ve makat bölgesi hastalıklarında biofeedback tedavisi ile, çatı veya leğen kemiği (pelvik taban) kaslarının gücünü, tahammül yeteneğini ve hızını arttırma hedeflenir.

Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisi hangi alanlarda kullanılır?
• Gaz kaçırma (gaz inkontinensi)
• Dışkı kaçırma (fekal inkontinens)
• Kabızlık
• Anismus
• Makat ağrısı

Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisi nasıl gerçekleştirilir?
Hasta sırt üstü ve dizleri kırık şekilde yatırılır. Makat içine ‘makat probu’ olarak adlandırılan ve makat içi basınçlarını ucuna bağlı olan bazı teller aracılığı ile bilgisayara aktaran plastik bir cihaz yerleştirilir. Ayrıca, kasların gücünü ölçebilmek amacı ile makat etrafında bir adet elektrot yerleştirilir. Hastanın başına bir kulaklık yerleştirilir ve oradan gelen sesli komutlar ile makatını sıkması ve gevşemesi istenir ve bu şekilde başlıca, hastanın dinlenme anında, makatı sıkma anında ve gevşeme anında ölçümleri yapılır.

Bu değerler 30-500 mHz arasında ölçüm yapabilen çok hassas cihazlar aracılığı ile ölçülür ve sağlıklı kişinin değerleri ile karşılaştırılır. İlk yapılan teste ‘eşik testi’ adı verilir ve bu esnada maksimum kasma ve minimum gevşeme ölçülür. Bunu takiben hastaya makatını sıkabileceği kadar dayanması tembihlenir ve ‘tahammül sıkma basıncı’ ölçülür. Hastaya göre belirli değişiklikler yapılarak sıklıkla makatı 5 saniye kadar kasma ve 10 saniye kadar gevşeme toplam 8 kez yapılır.

Bu biofeedback çalışması veya egzersizi hastaya 4-5 grup halinde tekrarlattırılır ve hastaya göre değişmekle birlikte ilk uygulama 30 dakika ile bir saat arasında sürer. Daha sonraki dönemlerdeki rutin çalışmalar ise, ortalama olarak 10-15 dakikalık bir sürede sonlanır.

Bu uygulamayı başarı ile yapabilen hastaya, yeterli düzeyde eğitim aldığına inandığı anda cihaz en az 3-6 ay boyunca verilir ve egzersizlere düzenli olarak her gün devam etmesi önerilir. Hastalara arada başarısız olunabileceği, ve bir defa egzersizin tam olarak sonuca ulaşmaması başarısızlık olarak kabul edilmemesi ve özellikle gastrokolik (mide-bağırsak) refleksinin uyarıldığı dönem olan yemek sonrasında tekrarlanması önerilir.

Hafifçe dizleri karına çekme ile birlikte anorektal açı genişler ve dışkılama eylemi kolaylaşır. Dışkılama için düzenli bir şekilde 10-15 dakika gibi bir süre ayrılması önerilir. Biofeedback çalışması yada tedavisindeki ana amaç, kişiye özel bir program tasarlanması, bunun düzenli olarak uygulanması ve bulguların düzelmesinin hedeflenmesidir.

Biofeedback çalışması, titizlikle hassas cihazlar aracılığı ile gerçekleştirilir ve önemli nokta ise uygulamanın, konu üzerinde deneyimli bir hekim tarafından planlanmasıdır.

Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisinin kısa vadedeki hedefleri nelerdir?
• Pelvik taban kaslarının kasılmasını, karın kasları ve kalça kaslarının desteği olmadan gerçekleştirmek.
• Pelvik taban kaslarının kasılması sırasında, kas gücü ve süresini uzatarak bu kas grubunun gücünü arttırmak.
• Cinsel organ bölgesinde ağrı yakınması olan hastalarda, kronik olarak yüksek olan pelvik taban kasları gücünü azaltmak.
• Aşırı ıkınma sorunu olan hastalarda, ıkınma süresini kısaltmak.
• Doktor tarafından öğretilen egzersizleri evde eksiksiz olarak gerçekleştirmek.

Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisinin uzun vadedeki hedefleri nelerdir?

• Dışkı yumuşatıcı (laksatif) ve fitil kullanımını azaltmak.
• Sağlıklı bağırsak hareketlerinin sayısını arttırmak.
• Gaz veya dışkı kaçırma (inkontinens) sıklığını azaltmak.
• Dışkının tam boşalamaması hissini azaltılmak.
• Ikınma süresini kısaltmak.

Biofeedback işlemine ek olarak bazı önlemler gerekir mi?
Bunun yanında, hastanın beslenmesini düzenlemek ve dışkılama eğitimi vermekte çok önemlidir. Beslenmede doğal buğday ekmeği, yeterli sıvı alımı ve kahve kısıtlaması gibi önerilerde bulunulur. Biofeedback’e ek olarak hastaya ilk olarak 1940’larda Arnold Kegel tarafından tanımlanan Kegel egzersizleri de önerilebilir. Kegel egzersizleri hamile kadınlara da aynı mantıkla makat kaslarını güçlendirmek için önerilmektedir. Dışkıyı tutmak için makatı sıkar gibi hastaya 15-20 kez makatını sıkması ve gevşetmesi ve bunu ortalama 5 set; toplam 75-100 kez ve günde ortalama 3-4 tertip; günlük toplamda 300 kez yapması önerilir. Benzer şekilde dizleri birbirine yaklaştırarak 10 kez ve günde 3 set (toplam 30 kez) kapatıp açma şeklinde bir egzersiz veya dizlerin arasına küçük bir top yerleştirerek 10 kez ve günde 3 set (toplam 30 kez) dizleri içeri yönde sıkıştırma önerilmektedir. Ek olarak diyaframdan derin nefesler almak ve elleri ovuşturmak gibi ek önlemler de hastayı rahatlatmak açısından yararlı olabilir.

Gaz ve dışkı kaçırma durumunda biofeedback tedavisinden nasıl yararlanılır?
Schiller’in 2002 yılına ait araştırmasında, toplumda % 7 oranında dışkı ile külotta kirlenme ve % 0.7 oranında dışkı kaçırma sorunu olduğu bildirilmektedir. Gaz kaçırma (gaz inkontinensi) ve dışkı kaçırma (fekal inkontinens) sorunu olan hastalarda başlıca çatı veya leğen kemiği (pelvik taban) kaslarında hasar veya güçsüzlük mevcuttur. Bu kaslar aynı şekilde idrar tutmayı da kontrol ettiğinden, bu hasta grubunda sıklıkla hem idrar ve hem de gaz ile dışkı kaçırma birlikte olur.
Karın içi basıncının belirgin şekilde arttığı, yük kaldırma, çekme, öksürme, hapşırma gibi durumlarda gaz ve dışkı kaçırmanın kolaylaştığı bilinmektedir. Biofeedback tedavisi ile uygun vakalarda pelvik taban kaslarında gelişme olabildiği ve gaz ve dışkı kaçırma yönünden belirgin ilerlemeler kaydedilebildiği bilinmektedir.

Kabızlık için biofeedback tedavisinden nasıl yararlanılır?
ABD’de nüfusun % 2’sinin kronik kabızlık sorunu olduğu ve bu nedenle yılda 2.5 milyon hasta başvurusu olmaktadır. Kronik kabızlık ve uzun süreli ıkınma sorunu olan hastalarda, dışkılamayı sağlayan ve gaz ile dışkı tutma işlemine yardım eden pelvik taban kaslarında zayıflık geliştiği bilinmektedir. Roma kriterlerine göre kronik kabızlık tanımına uyan hastalarda biofeedback tedavisi ile olumlu sonuçlar alındığı bilinmektedir.

Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisi için hangi hekime başvurmak gerekir?
Bağırsak ve makat hastalıklarında biofeedback tedavisi, bağırsak fizyolojisi ve makat bölgesi anatomisi hakkında geniş deneyim ve bilgi birikimi olan, bağırsak cerrahisi ile uğraşan cerrahlar (kolorektal cerrah, proktolog, proktoloji uzmanı) tarafından gerçekleştirilir.