Bakanlık, sigarayla savaşta 5Ö ve 5R yöntemini önerdi

Aile hekimleri her hastaya sigara içip içmediğini soracak, tiryakileri sigarayı bırakmaya teşvik edecek. Sigarayı bırakmaya istekli olanlara ‘öğren’, ‘öner’, ‘ölç’, ‘önderlik et’, ‘örgütle’ olarak basamaklandırılan 5Ö; isteksiz olanlara ise ‘ilgilenme (relevance)’, ‘riskler’, ‘kazançlar (rewards)’, ‘engeller (roadblocks)’, ‘yineleme (repetition)’ olarak adlandırılan 5r yöntemi uygulanacak.
Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberi 2012’nin taslak metninde, aile hekimlerine yönelik sigara bıraktırma konusunda pratik önerilere yer verildi.
Buna göre, sigarayı bırakmak isteyen hastalara beş basamaktan oluşan ve 5Ö olarak adlandırılan yöntem uygulanacak. Birinci basamağı oluşturan 'öğren’de; hastaya özel bir sigara dosyası çıkartılarak, sigara içme özellikleri ile ilgili bilgiler işlenecek.
İkinci basamak olan 'öner’de, her hastaya açık, güçlü bir mesajla bırakması gerektiği vurgulanacak.
'Ölç' olarak adlandırılan üçüncü basamakta; bireyin gelecek 1 ay içinde sigarayı bırakmaya istekli olup olmadığı sorulacak. Bırakma konusunda isteksiz ise motivasyon desteği sağlanacak.
Dördüncü basamak olan 'önderlik et’de, bir bırakma planı yapılarak bu süreçte hastanın yanında olduğu söylenecek. Hastalara bazı önerilerde bulunacak. Bu kapsamda, örneğin bırakma gününden sonra hiç sigara içilmemesi gerektiği, bir nefes dahi alınmaması gerektiğinin altı çizilecek. Bırakma konusunda ailesinden destek istemesi önerilecek.
Beşinci basamak olan örgütle de ise birey yüz yüze görüşmeler ya da telefon görüşmeleri yoluyla izlenecek.
Rehberde, bırakma tarihinden sonra tercihen bir hafta içinde hasta ile görüşülmesi tavsiyesinde bulunularak, “İzlemlerde başarılı olanlar kutlanmalı, yeniden başlama olmuşsa nedenleri tartışılmalı, çözüm yolları geliştirilmeli, ilaç kullanımı ve sorunları incelenmeli, gerekirse daha yoğun bir tedavi girişimi düşünülmelidir.” ifadelerine yer verildi.

"SİGARAYI BIRAKMAK İSTEMEYENLERE 5R"
Rehberde, hastaların sigaranın zararları konusunda yeterli bilgisi olmayabileceği, daha önceki denemelerinde başarısız olmuş olabileceği ya da toplumsal veya ekonomik sorunlar yaşıyor olabileceğine dikkat çekilerek, bu durumdaki hastalara 5R diye adlandırılan girişimlerde bulunulması gerektiği aktarılıyor. Bu hastalar için önerilen 5 adım ise şöyle:
İlgilenme (relevance): Bireyin o anki durumu (hastalık, aile, çocuk, ekonomik durum, yaş, cinsiyet, sağlık endişesi gibi) ele alınarak neden bırakması gerektiği konusunda bilgi verilecek.
Riskler (risks): Nefes darlığı, astım atağı gibi akut riskler; kalp krizi, felç, çeşitli kanser türleri gibi kronik riskler; sigara içenlerin çocuklarında akciğer kanseri ve kalp hastalıkları riskinde artış gibi çevresel risklerden söz edilecek.
Kazançlar (rewards): Birey, sigarayı bıraktığında erken ve geç dönemde ortaya çıkacak olası yararları konusunda bilgilendirilecek. Örneğin, koku ve tat alma duyusunun geri geleceği, para biriktirebileceği, cilt kırışıklıkları ve yaşlanma hızının azalacağı, daha iyi nefes alabileceği söylenecek.
Engeller (roadblocks): Sigarayı bırakmasında onun için önemli olan engeller (yoksunluk belirtileri, başarısızlık korkusu, kilo alma, destekten yoksunluk, depresyon, sigara içmekten hoşlanmak gibi) sorulacak ve bu engelleri tedavi edebilecek yöntemlerin olduğu hastaya anlatılacak.
Yineleme (repetition): Bırakmak istemeyen hastanın kliniğe her başvurusunda onu cesaretlendirici görüşmeler yinelenecek. Daha önceki denemelerinde başarısız olanların birkaç denemeden sonra başarabilecekleri konusunda bilgi verilecek.
Bırakma tarihinden sonra tercihen 1 hafta içinde hasta ile görüşülmesi önerilen taslak metinde, “İkinci görüşme ilk 1 ay içinde yapılmalı, gereksinim varsa yine görüşülmeli, daha sonra olgunun durumuna göre randevu sıklığı belirlenmeli. İzlemler olanaklıysa yüz yüze veya telefon yoluyla sürdürülmeli. İzlemlerde başarılı olanlar kutlanmalı, yeniden başlama olmuşsa nedenleri tartışılmalı, çözüm yolları geliştirilmeli, ilaç kullanımı ve sorunları incelenmeli, gerekiyorsa daha yoğun bir tedavi girişim düşünülmelidir.” denildi.
Öte yandan, rehberde yer alan bilgiye göre, Türkiye’de sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle her yıl yaklaşık 100 bin kişi hayatını kaybediyor. Sigaraya başlamada 11–15 yaş dönemi çok önemli olduğundan bu yaştaki çocukların özellikle korunması gerekiyor.