Başınız Neden Ağrıyor?

Baş ağrısı sorunu yaşayan hastaların çoğu konuyu sinüzit şikayeti ile ilişkilendirerek doktora başvurur. Peki sinüs hastalıklarına bağlı baş ağrıları kendini nasıl gösterir, burun ve burun kökenli ağrılar nasıl anlaşılır ve baş ağrılarının diğer nedenleri nelerdir? Etiler Memorial Polikliniği Kulak Burun Boğaz Bölümü’nden Op. Dr. Haldun Şan, “Burun ve burun kökenli baş ağrıları” ile ilgili bilgi verdi.

Baş ve yüz ağrıları insanların hemen hepsinin zaman zaman yaşadıkları ve yakındıkları bir durumdur. Bazı kişilerde önemsenmeyecek kadar hafif, bazı kişilerde ise normal yaşantısını sürdürmesini engelleyecek kadar şiddetli olabilir. Baş, yüz ve boyun, KBB organlarının anatomik olarak yerleşme ve birbirlerine çok yakın komşuluklar gösterdiği özel bölgelerdir. Toplumda genel olarak baş ve yüz ağrılarının en sık nedeninin sinüs hastalıkları olduğu düşünülür. Bu doğru olmamakla birlikte, sinüs hastalıklarına bağlı baş ağrıları hastaların tedavi olmak için en sıklıkla hekime başvurdukları nedenlerdir.
Baş ve yüz, ağrının en fazla hissedildiği yerlerdir. Bu yönden KBB hekimi konu ile yakından ilgilenmek zorundadır.

Yansıyan ağrı
Karın ve göğüs hastalıklarında ağrının sadece başta ve boyunda hissettirebilecekleri, bulantı ve kusma gibi değişiklikler yaptırabilecekleri unutulmamalıdır.
Ağrının psikolojik yönü
Baş ve yüz, ağrının en fazla uğrak yerlerinden biridir. Buradaki en önemli neden, damarsal olaylardır. Havanın geçiş yolu buradadır; aşınmalara, hasarlara, bakteriyel istilaya kolayca uğrar. Burada bulunan organ parçaları kişi tarafından yaşamsal önemi olan organlar olarak bilinir. Ağrı uyaranı hayvanda sadece ağrı duyusunu ortaya çıkarırken, insanda bunun hakkında bir takım fikirlerin oluşmasına yol açar. Bu fikirler ağrının psikolojik yönünü oluşturur. Ağrının psikolojisi kişinin ağrı hakkında düşüncesi demektir. Bu da ağrı uyaranının değişik kişilerde değişik durumlara neden olabileceğini açıklar. Yüz ağrılarında yapılmış olan çalışmalarda ruhsal faktörlerin özellikle rol oynadığı tespit edilmiştir.

---

Baş ağrısının nedenleri
Baş ağrısının işlevini çözmek, hastanın gelişinden itibaren araştırıcıyı birçok problemle karşı karşıya getirir. Baş ağrısının şiddeti ve lokalizasyonu, nedeni hakkında fikir vermeyebilir. Fakat nedenlerini kabaca ikiye ayırabiliriz:
1) Ağrıya hassas kafa içi dokuları
Büyük atar ve toplar damarlar, kafa ve boyun sinirleri ve beyin zarı
2) Ağrıya hassas kafa dışındaki dokular
Kafa derisi ve yüze ait atar damarlar, boyun kasları, burun mukozası, kulak ve dişler

Genel olarak yayınlarda bütün baş ağrılarında sinüslerin sorumlu olduğu oran yüzde5-10 arasındadır. Sinüs kökenli baş ağrıları akut enfeksiyonlarda özellikle öne eğildiği zaman basınçlı ve vurucu tarzda hissedilir. Sinüs hastalığı olanlarda yüz ve baş ağrısı şikayetine ek olarak burunda dolgunluk ve tıkanıklık hissi ile burun veya geniz akıntısı da görülür. Bu üçlünün yani baş ağrısı, burunda dolgunluk ve akıntının varlığı hekimi sinüs hastalığına yöneltir. Yapılan çalışmalarda baş ağrısı şikayeti, burunda dolgunluk, anormal koyu renkli aşırı burun akıntısı ve yüzde basınç hissinden sonra dördüncü sıradaki şikayet olarak saptanmıştır. Yani akut ya da kronik sinüzit problemi olan hastalarda baş ağrısı aslında en az şikayet edilen durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

En Sık Görülen Baş Ağrıları
1-Sinüs hastalığı ile direkt ilişkisi olan baş ağrıları
2-Sinüs hastalığı dışında nedeni bilinen baş ağrıları
3-Nedeni bulunamayan baş ağrıları

Baş ve yüz ağrıları nedeni ile KBB’ye gelen hastaların çoğunda neden, damarsal kökenli bulunmuştur. Aslında bu damarsal kökenin temelinde de yine sinirsel bir neden bulunur çünkü otonom sinir sistemi denilen yapı damarların çalışma durumunu direkt olarak belirler ve bu da damarsal baş ağrılarını doğurur. Sinüs ağızlarının ileri derecede ağrıya hassas olduğunu ortaya konmuştur. Buna karşı sinüslerin içini döşeyen mukoza pratikte ağrıya karşı duyarsızdır. Aynı şekilde burun mukozasından kaynaklanan ağrılar derinden sızı şeklinde ve zonklama ile beraber olmayan niteliktedir. Gözyaşı artması, ışığa duyarlılık, kızarıklık ve ağrı duyusunun artması ile beraberdir. Konkalarda(burun etleri) ileri derecede ağrıya hassas dokulardır. Genellikle burun ve sinüs hastalıklarından kaynak alan ağrılar baş arkasına ve enseye yansırlar. Bunlar direkt etkiyle olmayıp baş arkası ve ense kaslarının ikincil, devamlı kasılmalarından kaynaklanır. Sinüs içindeki basınç sadece başta bir dolgunluk hissi ortaya çıkarır. Özellikle alt konkada(burun etlerinde) streslerin, yorgunlukların, endişe ve ruhsal durumların ortaya çıkardığı damarsal değişiklikler konkalarda ağrı nedeni olurlar.

Burun orta bölmesi(septum) eğriliklerinde ağrının nedeni, eğriliğin konkalara(burun etlerine) baskısıdır. Bu baskı önde olduğunda çoğunlukla yüz bölgesinde hissedilir. Yukarıda olduğunda alın bölgesinde, arkada olduğunda gözlerin arkasında duyulur. Bu şekilde baş ağrısının derecesi, baskının ve tıkanıklık derecesi ile orantılıdır.
Kişinin yattığı taraftaki burun etleri yerçekimi etkisiyle kan ile dolarak şişer ve eğer etlerin şiştiği tarafta bir de burun orta bölmesinde eğrilik varsa kişide bu tarafta bir baş ağrısı da ortaya çıkacaktır. Hasta aksi yöne yattığında bu baş ağrısının olmadığını söyler. Bu kişilerde çarpık orta bölmeyi düzeltmek ve etleri gerekli ilaçlarla büzmek baş ağrısını ortadan kaldırır.

---

Sinüs nedenli baş ağrıları
Burun çevresindeki hava dolu boşluklar olan sinüslerden köken alan baş ağrısı nedenleri kısaca:
1-Mukozal temas yüzeyleri ve vuran ağrılar
2-Havalanma yetersizliği sonucu oksijensizlik veya negatif basınç
3-İltihabi dokuların(polip) çevre dokulara basıncı sonucu ortaya çıkanlar şeklinde sıralanabilir.
Birçok sinüs hastalıklarında birden fazla sinüsün hasta olması doğaldır. Dolayısı ile ortaya çıkan şikayetler, bir ve birden fazla sinüsün oluşturduğu bir bütün olacaktır. Bunun yanı sıra yansıyan ağrı fenomeni de işe karışır.

Yanak bölgesi sinüslerinde ağrı, sinüs bölgesinden üst dişlere doğru ilerler. Ağrı bazen elmacık kemiği, geniz ve alın bölgesinde duyulur. Kronik sinüzitlerde ağrı, genel kanının aksine daha az rastlanan bir belirtidir. Yanak sinüsünün habis tümörlerinde ağrı ancak ileri devredeki bir şikayet olabilir. Yanak sinüslerinin kistleri de ağrı nedenidir. Kistler büyüyüp sinüsün içini kapladığında özellikle sinüs ağızlarına yaptıkları baskı ile ağrı nedeni olurlar. Ağrı genellikle şiddetli olup yanak bölgesinden taşarak alın sınırlara kadar dayanır. Gözyaşı salgısında artma ve burun tıkanıklığı vardır.

Burun kökü sinüslerinin akut enfeksiyonlarında aynı taraf burun kökü ve gözler arkasında ağrı vardır. Nadiren tek başına bulunur. Genellikle yanak ve alın sinüziti beraberinde pansinüzit şeklinde mevcuttur. Osteoma denilen selim tümörleri de başlangıçtan itibaren ağrı yapmaları ile tanınır.

Alın ağrılarında genellikle alın bölgesi sinüzitleri çok sorumlu tutulur. Halbuki alın sinüsü ağzının anatomik özelliğinden dolayı boşalmasının kolay olması, alın bölgesi sinüzitlerinde ağrının çok olmamasını sağlar.

---

Burun sinüsleri arasında özellikleri yönünden en az tartışması yapılmakla beraber, hala klinik bulguları yönünden hakkında son söz söylenmemiş olanı kafa tabanı sinüsleridir. Birçok şikayet ve hastalık hala kafa tabanı sinüzitlerinin sorumluluğuna sığınmaktadır. Akut enfeksiyonunda kafa arkası baş ağrısı, alın ve iki taraflı şakak ağrısı, omuza, dişlere, damağa ve buruna yayılan ağrı, ense sertliği, geniz arkası ağrısı, unutkanlık ve dalgınlık görülebilir.

Sinüs içerisinde bulunan hava teorik olarak dışarıda bulunan hava ile aynı atmosferik basınçtadır ve basıncın dengelenmesi, sinüs ağızlarının normal geçirgenlikleri ile ilişkilidir. Bu ilişkinin bozulması sinüsteki hava basıncının dış ortama göre fazla ya da eksiklik göstermesi gibi bir oluşuma neden olur. Bunun pratik sonucu bir ağrının ortaya çıkmasıdır. Özellikle sinüs içindeki hava basıncının azalması ile beraber olan “vakum sinüzit” ve “vakum baş ağrısı” adı verilen bir oluşumdan söz edilmektedir. Bu durum; ya sinüs ağzının herhangi bir nedenle tıkanması ve içindeki gazların mukoza tarafından emilmesi sonucu olarak ya da dış atmosferik basınç değişikliklerine uyum sağlamaması sonucu olabilir. Sinüs ağzının iltihabi, alerjik ve tümöral oluşumlar sonucu tıkanması ve hava geçirgenliğine mani olması ile açıklanmaktadır. Sinüs ağzının açılması ağrıyı ortadan kaldırır.

Baş ağrılarında tanı kuralları

Hastanın verdiği hikaye çok dikkatli ele alınmalıdır. Baş ağrısının süresi, başladığı yaş, ağrının oluş şekli, şiddeti ve ağrının geliş zamanları, ağrılı bölgenin araştırılması önemlidir. Beraberindeki diğer şikayetler dikkatle gözden geçirilmelidir. Ense ve omuzlara doğru yayılan bir baş ağrısında önce kas gerilmesine ait olayları düşünmemiz gerekirken, kafa tabanı sinüzitini de ağrılı bölge açısından aklımıza getirmemiz gerekir. Ayrıca tam bir fizik muayene yanında kan ve idrar tahlilleri ile kafanın radyolojik incelemesi daima gereklidir. Yalnız baş ağrısı şikayeti ile başvuran ve muayene bulguları normal olan hastalar göz, diş, dahiliye, nöroloji ve diğer bölümlerce de incelenmelidir. Şüphelenildiği takdirde boyun filmleri, alerji testleri, damarsal anomaliler için anjiografiler, bilgisayarlı tomografi, endoskopik incelemeler ve biyopsiler yapılmalıdır.
Rinopatik baş ağrısının tedavisi neden yönelik olarak yapılmalıdır.

---

Bunun dışındaki baş ağrıları tipleri ve özellikleri şöyle sıralanabilir:

1. Gerilim tipi baş ağrısı
   Şiddetli olmayan, sürekli bir ağrı zonklama yoktur
   Başta veya boyunda sıkılık hissi..

2. Migren
   Şiddetli ve zonklayıcı ağrı
   Genellikle başın bir tarafında veya bir gözün arkasında hissedilir
   Parlayan bir ışık görme hissi (aura) olabilir veya olmayabilir
   Işığa ve/veya sese karşı hassasiyet
   Mide bulantısı ve/veya kusma

3. Demet (küme) baş ağrısı
   Şiddetli ağrı
   Genellikle tek göz çevresinde veya arkasında hissedilir
   Burun tıkanıklığı ve göz yaşarması
   Ağrı genellikle uyku sırasında gelişir
   Baş ağrıları bir yıl kadar süre görülmeyebilir ve sonra geniş bir dönem günlük olarak yaşanır.

4. Kadınlarda adet döneminde yaşanan baş ağrısı
   Migrene benzer bir ağrı yaşanır.
   Çoğunlukla yumurtlama veya adet döneminde veya hemen önce veya sonra oluşur.

5. Kafeine bağlı baş ağrısı
   Zonklayıcı ağrı

6. Yorulmaya bağlı baş ağrısı
   Ağrı, baş genelinde olup belirli bir bölge ile sınırlı değildir.

7. Eklem baş ağrısı
   Başta basınç veya sıkışma hissi
   Çenede ağrılı bir "çıtırdama"

8. Romatizmaya bağlı baş ağrısı
   Boyunda veya başın arka bölümünde ağrı
   Hareket ettiğinde artar

9. Göz yorgunluğuna bağlı baş ağrısı
   Ağrı alında hissedilir