‘Bilinmeyen Türkler Sergisi’ tarihe ışık tutuyor

Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin katkılarıyla Bahçeşehir Üniversitesi tarafından düzenlenen ‘Bilinmeyen Türkler Sergisi’ 1921 yılı Türkiye’sine farklı bir pencereden bakma imkânı sağlıyor.

1921 yılında yolu Türkiye’ye düşen Amerikalı muhabir Clarence K. Streit’in notları ve o dönemde çektiği fotoğrafları 'Bilinmeyen Türkler' isimli bir kitapta toplayan Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi Heath Lowry’nin kitapla aynı adı taşıyan fotoğraf sergisi, Bursa Kent Müzesi’nde ziyarete açıldı.

Henüz cumhuriyetin kurulmadığı, savaşın devam ettiği yıllarda ABD’li bir gazeteci olan Clarence K. Streit’in, İstanbul’dan Samsun’a gitmesi, yolculuğu sırasında uğradığı köylerde Anadolu insanı ile yaptığı söyleşiler, çektiği fotoğraflar ve Atatürk’ün TBMM Başkanı olmasının ardından verdiği ilk röportajın da yer aldığı kitapta bulunan fotoğrafların yer aldığı serginin açılışına Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe de katıldı. Başkan Altepe, yakın Türk tarihine ışık tutan eser nedeniyle Prof.Dr. Heath Lowry’ye teşekkür etti.

Savaş yıllarında Anadolu’nun farklı köyleri ve Ankara sokaklarından bugüne kadar hiç görülmemiş fotoğrafların sergi sayesinde Bursalılarla buluştuğunu kaydeden Başkan Altepe, eserin aynı zamanda Türk insanının özelliklerinin bir yabancı gözüyle en doğru şekilde anlatan bir eser olduğunu kaydetti.

Amerikalı gazeteci Clarence K. Streit’in 90 yıl önce yazdığı notları ve çektiği fotoğrafları ‘Bilinmeyen Türkler’ isimli kitapta toplayan Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Heath Lowry ise Streit’in 1921’de İstanbul’a geldiğini oradan Amerikan Harp Gemisi’yle Samsun’a kadar giderek Mustafa Kemal’e bir telgraf çekerek Ankara’da kendisiyle görüşme talebinde bulunduğunu kaydetti.

Bu görüşme talebinin Mustafa Kemal tarafından kabul edilmesinin ardından yola çıkan Streit’in, Çorum’a kadar bir kamyonetle geldiğini ifade eden Lowry, şunları söyledi: “Streit, iki gece Ceritmüminli diye bir köyde kalıyor. O, köylülerle beklentileri, Mustafa Kemal hakkında düşündüklerini konuşuyor. İki ayda Anadolu’da şehirlerde ve köylerde yaşayan insanların anlattıklarını yazıyor. Nereye gitse çok enteresan bir tablo karşısına çıkıyor. Sonrasında Çorum’dan bir yayla arabasıyla altı gün altı gece süren bir seyahatle Ankara’nın Yahşihan ilçesine varıyor. Ve oradan da 50 kilometrelik yolu trenle 12 saatte alarak Ankara’ya varıyor. Mustafa Kemal’e önce yazılı olarak sorularını gönderiyor. 19 sorunun cevapları geliyor ama kısa bir süre sonra Mustafa Kemal onu evine davet ediyor. 2 saat baş başa konuşuyorlar. Hiç bilinmeyen resimlerini çekiyor. Ankara’dan ayrılmak üzereyken İsmet Paşa ile tanışıyor. Onun aracılığıyla Eskişehir’e gidiyor. Üç gün boyunca Eskişehir’de dolaşıyor. Birçok şeye tanıklık ediyor.”

Streit ile 1983 yılında 87 yaşındayken tanıştığını ifade eden Lowry, “1925’te Türkiye’den ayrılmış ve bir daha da gelmemiş. Ben tanıştığımda hâlâ bu kitabı düşünüyordu. Bana rica etti. ‘Ölmeden önce bu kitabın ‘Bilinmeyen Türkler’ adıyla hem Türkçe hem de İngilizce yayınlanmasını görmek istiyorum’ dedi. Bana önce yazdığı nüshaları verdi. Birtakım işler araya girdi. 25 senenin sonunda o notlar kitabı oluşturdu. Bu kitap Anadolu’nun gerçek yüzünü gösterecek.” dedi.

Kitabın oluşum hikâyesi hakkında da bilgiler veren Lowry, “Bir gün, ABD Washington Büyükelçisi Nabi Şensoy beni büyükelçilikteki 10 Kasım anma törenine davet etti. Orada bir konuşma yapmamı istedi. Ben başkalarının söylediklerini tekrarlamak istemediğim için ‘yeni bir şey varsa o zaman konuşurum’ dedim. Ama Şensoy ısrar edince aklıma Streit’in yazdıkları geldi. ‘Onlardan bir şeyler çıkarabilirim’ dedim. Sonra fotoğraflar nerede diye araştırdım ve onları Kongre Kütüphanesi’nde buldum. O zaman bunun bir kitap olacağını düşündüm. Çünkü resimlerle bambaşka bir tablo ortaya çıktı. Yani bir 10 Kasım konuşması bir kitaba dönüştü.” diye konuştu.

Streit’in notlarında en fazla dikkatini çeken noktalardan bininin de çocuk askerler olduğunu dile getiren Lowry, şöyle devam etti: “Streit, Ankara’da bir lokantada yemek yerken içeriye baştan aşağıya silahlı üç çocuk giriyor. Onların hikâyelerini öğreniyor. Bu çocuklar başlarına para ödülü konan savaşçılar. Biri 4 kez Rumlardan kaçmayı başarmış. Diğerinin annesini henüz 3 yaşındayken Bulgarlar öldürmüş. Bu çocukların önce Çerkez Ethem’in çetesine, sonra Yeşil Ordu’ya katıldıklarını biliyoruz. Daha sonrasında Mustafa Kemal bu çocukları resmi olarak olmasa da evlatlık olarak görüyor. Bu çocuklara sonrasında ne olduğunu bilmiyoruz. Yani yaşıtları Ankara sokaklarında oyun oynarken, bu çocuklar savaşıyorlar. Bu beni çok etkiledi.” ifadelerini kullandı.

Bahçeşehir Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof.Dr. Ali Güngör ise bir yabancı tarafından bu kadar tarafsızca ele alınan bir eseri Türkiye’ye kazandırdıklarını için mutluluk duyduklarını kaydetti.

‘Bilinmeyen Türkler’ kitabının yazarı Lowry, daha sonra Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe ve davetlilere sergide yer alan fotoğrafların hikâyeleri hakkında bilgiler verdi.