Bilirubin nedir? Bilirubin düşüklüğü, yüksekliği, normal değeri

Bilirubin değeri karaciğer ve safra kesesi hastalıklarının teşhisinde kullanılır.

Bilirubin Nedir?

Karaciğer tarafından kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasıyla ortaya çıkan pigmentler bilirubin olarak adlandırılır. Bilirubin kanda, safra kesesinde ve insan dışkısında bulunur. Kandaki hemoglobin zarar görür ve buna bağlı olarak 3 aylık bir süre içerisinde bilirubine dönüşür. Bilirubine dönüşen bu madde karaciğerden geçerek safra kesesine ulaşır ve ardından dışkıyla insan vücudundan atılır. Bu süreçte direkt ve indirek bilirubin olmak üzere iki ayrı inceleme konusu oluşur.

Zarar gören hemoglobinin karaciğere taşınmasıyla indirekt bilirubin oluşur. Bu, hemoglobinin zarar görmüş ilk halidir, yaşlanmış kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasıyla oluşur. İndirekt bilirubinin vücutta atılması oldukça zordur, fazla miktarda toksik madde içerir. İndirekt bilirubin yüksekliği bilirubin üretiminin fazla olması ve karaciğerin bilirubini zararsız hale getirememesidir. İndirekt bilirubin testiyle özellikle yenidoğan sarılığı saptanır.

Karaciğerin ardından safra kesesine geçen ve safra ile bağırsaklara taşınıp dışkı yoluyla vücuttan atılan bilirubin ise direkt bilirubin olarak adlandırılır. Direkt bilirubin indirekt bilirubinin karaciğer tarafından işlem görüp vücut için daha az zararlı bir hale getirilmiş şeklidir ve idrar ve dışkıyla vücuttan atılabilen bir formdadır. Direkt bilirubin yüksekliği temel olarak safra kanallarındaki tıkanıklık sebebiyle oluşur.

Direkt ve indirekt bilirubinin toplamına total bilirubin denir. Kırmızı kan hücrelerinin zarar görüp karaciğerden geçişi ve dışkıyla vücuttan atılması sürecinin sonunda total bilirubin seviyesi yükselirse sarılık meydana gelir.

Normal Bilirubin Seviyesi Nedir?

Olması gereken bilirubin seviyesi direkt ve total bilirubin olmak üzere 2 şekilde belirlenmiştir.

• Direkt bilirubin: 0-0,3 mg
• Total bilirubin: 0,3-1,9 mg

Bilirubin Testi Nedir?

Tedavinin ilk aşamasında doktor bilirubin seviyesini tespit etmek için öncelikle bilirubin testi talep eder. Bilirubin testi 10 saatlik açlık süresinin ardından alınan kandan ölçümler yapılması suretiyle uygulanan bir testtir. Bilirubin testi neden yapılır sorusu için verilecek ilk cevap, karaciğerin incelemesidir. Bilirubin testiyle sarılık araştırması da yapılır. Özellikle yenidoğan bebeklerde sarılığın tespiti için bilirubin testi üzerinde durulur.

Bilirubin testi yapılarak şu çıkarımlar elde edilir:

• Karaciğer fonksiyonları kontrol edilir.
• Safra kesesi incelenir, safra yollarının tıkanıklığı veya açıklığı kontrol edilir.
• Yeni doğan bebeklerde sarılık olup olmadığı tetkik edilir.
• Kırmızı kan hücrelerinin parçalanma süreci kontrol edilir.
• Hepatit hastalığının teşhisi için de başvurulan ilk testtir.

Bilirubin testine ek olarak hastalık teşhisinin daha doğru yapılabilmesi için bazı ek testlere de ihtiyaç duyulur.

• AST - ALT: Karaciğer hastalıklarını değerlendirmek için yapılan testlerdir.
• ALP (alkalen fosfataz): Safra kesesi, safra kanalı tıkanıklığını ölçmek için başvurulan bir testtir.
• GGT: Safra tıkanıklıkları için yapılan testtir.

Testte total bilirubinin direkt bilirubine olan oranı incelenerek hastalığın kaynağı saptanır. Buna göre;

• Total bilirubinin %20'sinden azı direkt bilirubin ise alyuvar parçalanmasının arttığı anemiye ilişkin hastalıklar ilk olarak akla gelir.
• Total bilirubinin %20-40'ı direkt bilirubin ise karaciğere bağlı oluşan sarılık üzerinde durulur.
• Total bilirubinin %40-50'si direkt bilirubin ise karaciğer ile safra kesesi hastalıkları üzerinde durulur.
• Total bilirubinin yarısından fazlası direkt bilirubin ise, safra kesesine bağlı hastalıklar göz önünde bulundurulur.

Bilirubin Düşüklüğü Nedenleri Nelerdir?

Bilirubin düşüklüğünün nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Fazla kafeinli içecek tüketmek.
• C vitamini takviyesi almak.
• Etken maddesi fenobarbital ile teofilin olan ilaçlar içmek.

Bilirubin seviyesinin düşük olması çoğunlukla ciddi bir sağlık sorunu olarak algılanmaz ve yüksekliği durumundaki gibi takip edilmesi gerekliliği doğmaz.

Bilirubin Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

1. Alyuvarların zarar görmesi

Kırmızı kan hücrelerine alyuvar denir. Alyuvarların normalden daha hızlı bir şekilde yıkılması sonucu bilirubin yüksekliği ve ona bağlı olarak da sarılık görülür. Kırmızı kan hücrelerinin normalden hızlı bir şekilde yıkılması genetik etmenler, iltihaplı rahatsızlıklar, dalak büyümesi, anemi ve bağışıklık sistemindeki aksaklıklar nedeniyle oluşabilir. Ayrıca kişiye kan nakli yapılması durumunda vücudun bir tepki olarak alyuvarları parçalaması, B12 vitamini eksikliğiyle birlikte seyreden aneminin görülmesi ve bebekle annenin kan uyuşmazlığı yüzünden ortaya çıkan yenidoğan anemisi de bilirubinin yükselmesine yol açar.

2. Yeni doğan bebeklerde bilirubin yüksekliği

Yeni doğan bebeklerde çoğunlukla bilirubin yüksekliğine rastlanır. Bu yüksek seviye doğumun ardından birkaç gün veya hafta içinde normal düzeye geri döner. Ancak bilirubin yüksekliği düşmezse sarılığı da beraberinde getirir. Bunun nedenleri ise bebeklerdeki oksijen yetmezliği, safra kanallarındaki tıkanıklık ve karaciğerdeki rahatsızlıklar olabilir. Bebek anne sütüyle beslendiği süre boyunca yeni doğan sarılığı devam eder.

3. Karaciğer hastalıkları

Bilirubin karaciğerde üretilir ve karaciğerdeki rahatsızlıklar bilirubin yüksekliğine, sarılığa yol açabilir. Siroz, karaciğerin iltihaplarıp şişmesiyle oluşan hepatit, aşırı alkol tüketimi nedeniyle yaşanan karaciğer sıkıntıları ve bilirubinin karaciğerde normal işlenememesi durumu olan Gilbert hastalığı, bilirubinin normalin üstünde bir seviyeye çıkmasına yol açabilir.

4. Safra kesesi rahatsızlıkları

Bilirubin karaciğerde üretildikten sonra safra kesesinde depolanır, safra kanalları ile de sindirim sistemine geçişi sağlanır. Bu aşamada safra kesesindeki taşlar, safra kesesindeki tümörler, biliyer darlık adı verilen safra kanallarının normalden daha dar olması, pankreas ve safra kesesi kanseri ve safra kesesindeki yaralanmalar bilirubin yüksekliğine yol açar.

5. Genetik hastalıklar

Seyrek olarak görülen bazı kalıtsal hastalıklar bilirubin yüksekliğine yol açabilir.

Rotor sendromu: Direkt ve indirekt bilirubin yüksekliğine yol açar. Doğumdan sonra veya çocuklukta ortaya çıkan bir hastalıktır.

Dubin-Johnson sendromu: Rotor sendromunun daha ciddi düzeydeki halidir. Direkt bilirubinin safra kesesinde depolanamaması durumudur.

Crigler-Najjar sendromu: UPDGT adlı karaciğerde bilirubini işleyen bir enzim bulunur. Bu enzimin yetersizliği söz konusu genetik hastalığa neden olur.

Tüm bu etmenlere ek olarak; safra kesesi iltihabı, uzun süren açlıklar, vücudun antibiyotik, doğum kontrol hapı gibi ilaçlara karşı reaksiyon göstermesi sonucunda da bilirubin yüksekliği görülmektedir.

Bilirubin Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Bilirubin yüksekliği belirtileri aynı zamanda karaciğer ile safra kesesi hastalıklarında da ortak olarak gözlenen belirtilerdir. Hafif seviyeli bilirubin yükseliği ile total bilirubin yüksekliği her zaman belirti göstermeyebilir.

• Bilirubin seviyesinin 2.5 mg'ın üzerine çıkması sonucunda göz akında sararma görülür. Bu seviye yükseldikçe cilt tonunda da sarılık artar.
• Özellikle karnın sağ üst kısmında ağrı görülür. Safra yollarında tıkanıklık veya safra kesesinde taş bulunması halinde karın ağrısı daha da şiddetli olur. karnı üst kısmında görülen ağrı şiddetlendikçe sırta da vurabilir.
• Karın ağrısı ile birlikte şiddetli bulantı ve kusma da görülür. Bunun nedeni de karın ağrısında olduğu gibi safra kesesi tıkanıklığı ve safra kesesi taşlarıdır.
• Safra kesesindeki birikim vücutta kaşıntıya yol açabilir.
• Devam eden yorgunluk, isteksizlik ve halsizlik gözlenir.
• Uzun süreli yüksek ateş görülür.
• Bilirubin idrara rengini veren maddedir. Önce karaciğerde işlenen bilirubin ardından safra kesesine ve oradan da sindirim yoluna geçerek dışkıyla vücuttan atılır. Safra yoluyla direkt bilirubin atılamazsa idrarda birikerek vücuttan atılır. Bu durumda da idrar rengi biriken bilirubin yüzünden koyulaşır. Bu renk koyu sarı veya kehribar renginde olabilir.
• İdrarda olduğu gibi dışkıya da rengini veren madde bilirubindir. Safra yollarında tıkanıklık oluşursa bilirubin bağırsaklara geçemez ve dışkıyla doğrudan vücuttan atılır. Bu nedenle dışkının rengi normalden daha açık, kül renginde olabilir.
• Karında şişlik, hazımsızlık görülür.
• İştahsızlık ve ani kilo kaybı yaşanır.

Bilirubin Yüksekliği Tedavisi

Bilirubin yüksekliği tedavisi için öncelikle genel cerrah doktoruna başvurulması gerekir. Cerrahın hastalığın tespiti için bilirubin testi yaptırmasının ardından sonuçlara göre tedavi yöntemi belirlenir.

Bilirubin yüksekliğinin tedavisinde önemli bir nokta kabızlığın giderilmesi, ödemin vücuttan atılmasıdır. Hastanın tansiyonun sabit tutulması ve vücut ısısının 37 derecede olmasına da dikkat edilmelidir.

Bilirubin yüksekliğinin sebebi safra kesesindeki taşlar ise bunlardan cerrahi müdahaleyle kurtulmak doktor tarafından çözüm olarak öne sürülebilir. Karaciğerden kaynaklı daha ağır durumlarda ise karaciğer nakli de seçenek olarak göz önünde bulundurulmaktadır. Uygulanan bilirubin testinin sonucuna göre doktor ilaç tedavisi veya daha ciddi vakalarda cerrahi müdahaleyi de gerekli görebilmektedir.

Yeni doğan bebeklerde hafif dereceli bilirubin yüksekliği için özel bir tedavi uygulanmaz. Hafiften yüksek olan bilirubin seviyeleri için ise doktor tedavisi gereklidir. Yeni doğan bebeğin üzeri soyulur, gözlerinin zarar görmemesi için üzeri örtülür. Bu hazırlığın ardından ışığın altında bebeğin bekletilmesi suretiyle tedavi uygulanır.

Bilirubin Nasıl Düşürülür?

• Karaciğeri, safra kesesini yoran kızartmalardan, aşırı yağlı yiyeceklerden uzak durmak gerekir. Ayrıca tuz tüketimi de azaltılmalıdır.
• Sebze, meyve ağırlıklı hafif yiyecekler tüketilmeli, bol bol havuç ve portakal suyu içilmelidir.
• Bilirubinin düşürülmesinde yoğurt yemek de etkilidir. 50 gram yoğurdun içine 10 gram zerdeçal tozu eklenerek bir karışım elde edilir. 15 gün boyunca bu karışımın yarısının sabah yarısının da akşam tüketilmesiyle bir kür yapmak faydalı olabilir.
• Sıcak suyun içine eklenmiş limon suyu ve arpa suyu içmek de bilirubin seviyesini düşürmeye yardımcıdır. Arpa suyu elde etmek için 3 litre suya 1 su bardağı kadar arpa eklenir. Bu karışım düşük ısıda kaynatılarak hazırlanır. Günde birkaç bardak tüketmek bilirubin seviyesini düşürmede oldukça etkili bir doğal yöntemdir.