Börü, yiğit, kurt, cesur, bahadır anlamına gelir. Eski türkçeye ait bir kelime olan börünün anlamında geçen kurt, hayvan anlamındaki kurdun yanı sıra kutsal bir varlık olarak kabul edilen kurt anlamını da taşır. Kurt sembolüne sahip Türk mitolojisinde de börü kavramı bolca geçer.
Börü nedir tdk anlamına bakıldığında kişi adları sözlüğü içerisinde kurt, yiğit, bahadır anlamını taşırken, Türkiye Türkçesi ağızları sözlüğüne göre kurt olarak kabul edilir.
Edebi eserlerde börü kelimesi karşımıza sıklıkla çıkar. Az önce bahsetmiş olduğumuz anlamların dışında farklı anlamlarda taşıyan börünün başka ne için kullanıldığını biliyor musunuz? Yiğit güreşçiler için kullanılan börü kelimesi, at üzerinde arkasını dönerek ok atan kişiler için de kullanılır. Ayrıca dağ eteklerinde gezdiğine inanılan gök tanrı için de kullanılır.
Börü kelimesi kurt anlamını taşımasıyla Türk mitolojisi içerisinde büyük bir öneme sahiptir. Peki börü nedir Türk mitolojisindeki yeri nasıldır?
Eski Türkçede bozkurt kavramına börü veya kök böri ismi verilirdi. Böri ya da diğer bir adıyla börü kurt anlamına gelir. Kök ismi ise gök anlamında kullanılır. Burada bahsi geçen “gök” kelimesi “ulu” anlamını taşır. Yani kök böri anlam olarak ulu kurt demektir. Aynı zamanda börü kelimesi, mitoloji içerisinde sürüyü koruyan ama uzak durulması gereken varlık olarak belirlenir. Kurt sürünün koruyucusu ve gözetleyicisidir. Türk mitolojisinin bayrağında da börünün anlamını taşıyan kurt yer alır. Börü, Türk mitolojisinde ana konumdadır.
Eski Türk devletlerinde hükümdarlık, devlet gibi unsurları simgeleyen börü kavramı, oldukça önemli bir yere sahiptir. Börü eskiden beri Türk kültürünün ata kültürünün ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Öyle ki Göktürklerin mavi bayraklarında bir börü yani kurt figürü yer alır. Bu yolla resmi olarak börü kavramı devlet sembolü haline gelmiştir. Eril börü (erkek kurt) şamanlarda, kayalarda, elbiselerde çizim olarak yer alırken; dişi börü (dişi kurt) ise maddi eşyaların üzerine resmedilmiştir. Eril börü cesareti simgeler, dişi börü ise neslin kurtarıcısı ve anası olarak gösterilmek istenmiştir.
Börü kavramının kurt / bozkurt anlamlarının yanı sıra ak börü, al börü ya da kara börü/ ak kurt, al kurt, kara kurt gibi terimlerle kullanıldığı da görülür. Peki bunun anlamı nedir?
Kurtlara renk verilmesi, renk simgeciliğini ifade eder. Ak börü/ ak kurt anlamı gök unsurunu anlatırken, al börü / al kurt ise yer unsurunu ya da şiddeti anlatır. Son olarak kara börü/ kara kurt imgesi ise kötülüğü ve yeraltını anlatır.
Börü anlamı kurt ile anılır. Kurt kavramı sadece Türk mitolojisi değil, İskoç ve İtalyan mitolojilerine de konu olmuştur. Kurt güçlü ve asil bir varlıktır. Bu sebeple Türklerin sembol olarak aldıkları börü yani kurt imgesi destanlara da konu olmuştur. Peki bu destanlar hangileridir?
Oğuz Kağan Destanı
Ergenekon Destanı
Göç Destanı
Bozkurt Destanı
Yukarıda bahsi geçen tüm destanların ortak özelliği bir kurdun yani börünün olmasıdır. Oğuz Kağan Destanı’nda, Oğuz Kağan’a bir bozkurt rehberlik etmiştir ve bu sayede Oğuz Kağan başarı elde etmiştir.
Ergenekon Destanı’nda bir bozkurt, demir dağı eriterek içerden çıkan Türklere yol göstermiştir. Ergenekon’dan çıkıldıktan sonra, Türklerin ilk kağanına Börte- Çine yani bozkurt adı verilmiştir.
Göç Destanı’nda ise bozkurt, göç etmek zorunda kalan Türklere yol göstermiştir.
Bozkurt Destanı’nda ise kolları ve ayakları kesilerek ölüme terk edilmiş bir erkek çocuğunu, dişi bir kurt besleyip büyütmüştür. Düşman askerlerinin çocuğu öldürmek istemesi üzerine onu Altay Dağları’na kaçırarak kurtulmasını sağlamıştır. Ardından dişi kurt, çocuktan hamile kalarak 10 erkek doğurmuştur. Bu çocukların büyüyüp çoğalması ile birlikte Türk soyu da yok olmaktan kurtulmuştur. Aşına Kağan olduktan sonra, bozkurdun anısına çadırın önüne kurt başlı bir bayrak dikmiştir.
Bütün destanlarda börünün ortak değerleri aynıdır. Peki nedir bu değerler?
Bozkurtlar her destanda rehber görevi görmüştür.
Soyun sürekliliğinin sağlanması için gerekli görevleri yerine getirmiştir.
Türkleri gelen bozgunlardan korumuşlardır.
Türk destanlarının yanı sıra, edebiyat içerisinde de börü kavramının çok sık geçtiğinden bahsetmiştir. Bu konu hakkında “Börü”, “Kurt İmparatorluğu” gibi kitaplar bulunuyor. Bu eserlerin dışında Hüseyin Nihal Atsız’ın “Bozkurtların Ölümü” ve “ Bozkurtlar Diriliyor” isimleri eserleri de bulunur. Bu romanlarda Kürşad ve 40 çerisi hikayesinde yer alan savaşçılardan birinin ismi Börü’dür. Şiirlerde de yer bulan Börü, “Gök Börü” gibi birçok şiirde yer edinir.
Türk edebiyatında olduğu kadar, televizyonlarda da börü yer edinir. 2018 yılında Börü isimli bir dizi yayınlandı. Bu dizide börünün yiğit, cesur anlamını taşıyan askerlerin vatan aşkı anlatıldı. Yayınlandığı dönem oldukça ilgi çeken dizi, börü kavramını tekrar karşımıza çıkarmıştır.
