Çay Rize'ye nasıl geldi?

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun önceki gün Rize mitinginde söyledi “Çayı Rize’ye kim getirdi? Rusya’dan şemsiyesinin içinde çayı getiren rahmetli İsmet İnönü’dür. 1947 yılında buraya gelip çay ekilmesi lazım, buradaki insanların geçinmesi lazım diyen kişidir. İlk çay fabrikasını kuran kişidir” sözleri yeni bir polemiği başlattı.

İnönü çayın hamisi
Yazılı kaynaklara göre Türkiye’ye çay ilk olarak Sultan 2. Abdülhamid döneminde 1894’te Japonya’dan geldi. Bursa’da deneme dikimi yapıldı. Sarayda tüketilen çay yaygın olarak halk tarafından bilinmiyordu. Çayı üretim amaçlı olarak düşünen ve Türkiye’ye ilk getiren ise Rize eşrafının bilinen ismi Mustafa Hulusi Karadeniz. Çayla ilgili bir çok araştırmaya kaynak olan Asım Zihnioğlu’nun “Bir Yeşilin Peşinde” adlı kitabına göre ise İsmet İnönü çayı Rize’ye getiren kişi değil ama Rize’de çay üretiminin ve çay ekonomisinin hamisi olan isim.

“Bu bitki Rize’yi kurtaracak”
Rize tarihi konusunda yaptığı araştırmalarla tanınan tarihçi ve “Yeşil Çayın Siyah Beyaz Serüveni” adlı kitabın yazarı Fatih Sultan Kar, İnönü’nün Rize çayı ile tanışmasını şöyle anlatıyor: “İsmet İnönü’nün çayla tanışması ise 1935’te Rize ziyaretinde oluyor. Şimdi vefat etmiş olan Dursun Kazmaz bir makalesinde; Rize Halkevi’nin önünde oturan İsmet İnönü’ye bir kavanozda çay getirildi ve demlenen çay ikram edildi. Kendisi çayı çok beğendi ve benimsedi. Buna sahip çıkalım. Bu bitki Rize’yi kurtaracaktır” dediğini anlatıyor. Bu olayı başka kaynaklar da doğruluyor. Toplu çay üretimi Rize’de efsane bir isim olan ve çayın babası olarak anılan Zihni Derin’in çabalarıyla 1937’de Rusya’dan sandıklarla getirilen ve Rize iskelesinde törenle karşılanan ilk parti çay tohumu ve fidanları ile başladı.”

“İnönü çay üretimini fabrikalaştırdı”
“İnönü’nün çaya hizmeti yoktur denilemez. 1947’de açılan ilk çay fabrikasının açılışında da büyük rolü vardır. İsmet İnönü çay üreticiliğini ilk örgütleyen, bireysel girişimlerle yol alındıktan sonra ilk fabrikalaştıran kişidir denilse daha doğru olurdu. Çayın karneye bağlanması da çok büyütülecek bir olay değil. Çünkü 2. Dünya savaşı dönemi olduğu için her şey karneye bağlanmıştı.”

Çayı önce süs bitkisi zannettiler
Araştırmacı Fatih Sultan Kar, çayın Rize’ye geliş öyküsünün ise 1922’de başladığını söylüyor: “İsmet İnönü’nün Rize’ye çay getirmesiyle ilgili bir olay yok. Bu yanlış bir hikaye. 1922 yılında Rize’de Ticaret Odası Başkanlığı yapan Mustafa Hulusi Karadeniz Batum’da çay bahçelerini görüyor. Batum’da gördüğü bu çay bahçelerinden topladığı çay tohumlarını ceketinin cebine koyarak getiriyor. Zaten kendisinin aynı yıl çekilmiş bir fotoğrafının arka fonunda da çay fidanı vardır. Hatta ilk yıllarda çay süs bitkisi olarak ilgi gördü.”