Cıva nedir? Cıva zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Özel elementlerden biri olan cıva, kişiler için zehirli bir kimyasal maddedir. Cıva zehirlenmesi yaşayan bireylerde bazı semptomlar görülebilir. İşte cıva ve cıvanın sebep olduğu zehirlenme belirtileri hakkında tüm merak edilenler...

Cıva Nedir?

Cıva, doğada hazır olarak bulunan ve yaygın olarak kullanılan kimyasal bir maddedir. Metalik gri renginde bir görünüme sahip olan cıva, oda sıcaklığında sıvı halde bulunan beş elementten (galyum, brom, sezyum, fransiyum ve cıva) bir tanesidir. Ağır metal olan cıva; parlaktır ve kokusuzdur. Çok kolay buharlaşabilir, havada, suda ve toprakta bulunabilir. Cıvanın simgesi Hg’dir. Atom numarası 80 olan cıvanın atom ağırlığı da 200,59’dur. Kaynama derecesi 357 olan cıvanın katılaşma derecesi -39 olarak saptanmıştır. Oda sıcaklığında bile buharlaşma riski vardır ve etrafa yaydığı gaz nedeniyle zehirli olabilmektedir. Cıva hakkında tam bilgiye sahip olan tecrübeli kimseler dışında kullanımı çok risklidir. Çözme yönünden çok kuvvetli etkiye sahip olan cıva, bakır, gümüş, lityum, sodyum, altın ve kalay gibi elementleri ‘amalgam’ diye adlandırılan sıvı hal ya da katı hal oluşumları ile meydana getirmektedir.

Cıvanın kimyasal özellikleri

• Atom numarası: 80
• Simgesi: Hg
• Kütle numarası: 200,59
• Kaynama noktası (C): 357
• Erime noktası (C): - 39
• Buharlaşma ısısı: 13,9
• Yoğunluk: 13,6
• Füzyon (kaynaşma ) ısısı: 56

Cıvanın bileşikleri nelerdir?

Cıva, cıva 1 ve cıva 2 olarak ayrılmaktadır. Cıva 2 bileşikleri, cıva 1 ve daha alt elementlere göre indirgenebilir olduğundan elde edilmesi biraz daha zordur. Hemen hemen bütün cıvalar zehirlidir ve belli bir sıcaklıkta buharlaşabilir.

Cıvanın alaşımları nelerdir?

Cıvanın diğer metallerle yaptığı alaşımlar, amalgama ve malgama alaşımları olarak adlandırılır. Kullanım anında hızlıca hazırlamak gerekir. Sıklıkla kullanılan amalgamlar ise altın, gümüş, kurşun, çinko, sodyum olan elementlerdir. Genellikle tıp alanında diş dolgusu olarak kullanılan malgamalar ise kalay, bakır, çinko ve de gümüş olan element türlerinden birkaçıdır.

Cıvanın kullanım alanları nelerdir?

Peki civa nerelerde kullanılır? Eskiden, termometre (ısı ölçer) ve barometre (basınç ölçer) gibi tıbbi ve bilimsel ihtiyaçlar için sıkça kullanılan cıvanın günümüzde kullanım alanları daralsa da tercih edildiği alanlar mevcuttur. İşte cıvanın kullanım alanları:

• Elektrik devrelerinde anahtar yapımı için etken madde olarak kullanılır.
• Yapılan malgama alaşımları sayesinde diş dolgu iç malzeme yapımında kullanılır.
• Cıva 2 ile elde edilen kırmızı boyaların üretimi sağlanır. Genellikle gemilerin alt kısmına bu boyadan sürülerek bazı deniz canlılarının gemiye yapışması önlenmeye çalışılır.
• Vakum tulumbalarında, buharlı floresan, lamba ve redresörlerde de kullanımı mevcuttur.
• Tıpta tedavi aracı olarak kullanılan cıva, ecza sanayii üretiminde de yardımcı olmaktadır.
• Ayrıca altın gümüş üretiminde de yaygın bir şekilde kullanılabilmektedir.

Cıva zehirlenmesi nasıl olur?

Cıva, kırık ampulu ya da termometreyi ellemekle veya solumakla bile etki eder. Deri tarafından emilmesi de yüksek ihtimaldir. Cıva ile temas edilmesi ya da solunması durumunda kişinin mutlaka doktora görünmesi gerekmektedir. Peki cıvadan zehirlendiğinizi nasıl anlarsınız? İşte cıva zehirlenmesi belirtileri:

• Şiddetli karın ağrısı
• Dizanteri benzeri ishal ya da kanama
• Salya artışı ve ağızda metalik tad hissi
• Solunum güçlüğü yaşama
• Aşırı terleme
• Baş dönmesi
• Kusma
• Düzensiz kas hareketleri veya hissizlik
• Bilinç kaybı
• Havale geçirme
  Bu ve benzeri cıva zehirlenmesi semptomlarında tedavi olarak miden yıkama, aktif kömür kullanımı gibi ön müdahaleler yapılır. Böylece toksidin idrar ve dışkı yoluyla vücuttan atılması sağlanarak ölüm riski en aza indirgenmeye çalışılır. Ayrıca cıvanın organlara zarar vermemesi için de bazı tetkikler yapılır.

Cıvanın çevreye ve insan sağlığına zararları nelerdir?

Cıva kullanımı hakkında bilinçli olmak oldukça önem arz etmektedir. Çünkü cıva, bebeklerde zekâ gelişimini engelleme ve sakatlığa neden olabileceği gibi ölümlere de yol açabilmektedir. Yanlış kullanımlarında merkezi sinir sisteminde bozukluk, karaciğer ve deri rahatsızlıkları, MS, parkinson gibi ruhsal ve fizyolojik hastalıklara yakalanma riski vardır.

Cıva zararlarından biri de lamba ve projeksiyon cihazlarında bulunan tehlikelerdir. Lambanın kırılması durumunda ortaya çıkan cıva buharı, elle temas anında veya solunum yoluyla size zarar verebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle lamba kullanmadan önce içerisinde cıva olup olmadığına ayrıca dikkat edilmelidir. Keza projeksiyon cihazları için de bu durum geçerlidir.

Eğer cıvadan dolayı zehirlenme yaşıyorsanız ya da cıva kullanımından dolayı sizi ve çevreyi olumsuz etkileyen bir durumla karşı karşıya iseniz hiç vakit kaybetmeden Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 114 telefon hattını arayarak bilgilendirme yapmalı ve önerilen tedbirleri birebir uygulamaya çalışmalısınız.

Minamata sözleşmesi nedir?

Minamata, Japonya’nın güneyinde yer alan bir şehirdir. Burada Japonya'daki en büyük felaket olan Hiroşima etkisinden de daha uzun süren minamata salgını meydana gelmiştir. Sebebi ise cıva kaynaklı fabrika atıklarının denizde beslenen bitki ve hayvan planktonlarını etkilemesi ve bu canlıların da salgını insanlara bulaştırmasıdır. Böylece o yörenin halkı, minamata hastalığına yakalanmıştır. Bu hastalık beyin hücrelerinin ölümüne neden olup, kişileri felç bırakmıştır. Yüzyıllardır devam eden bu hastalık yüzünden nice insan hayatını kaybetmiştir. Son yıllarda okyanuslarda görülen cıva zehirlenmesi artışı yüzünden Birleşmiş Milletler Çevre Programı bir protokol hazırlayarak bu salgının önüne geçmeye çalışmıştır. Türkiye de bu sözleşmeye 25 Eylül 2014 tarihinde dahil olmuştur.