Dede Korkut kimdir? Kısaca hayatı hakkında bilgiler

Yazımızın sonuna geldiğinizde, Dede Korkut kimdir? Dede Korkut Hikayeleri nelerdir? Dede Korkut Hikayeleri özellikleri nelerdir? Bu sorulara cevap verebilecek kadar fikir sahibi olacaksınız...

Dede Korkut Kimdir?

Dede Korkut yaşadığı dönemin toplumsal detaylarını açık bir şekilde sunan önemli bir bilgedir. Dede Korkut, destanların ilk anlatıcısıdır. Eserin çeşitli yerlerinde "Dede", giriş bölümünde dört defa "Ata" unvanıyla anılmıştır. Göçebe Türklerin yüceltip kutsallaştırdığı, bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen bir kişidir.

Dede Korkut'un Kısaca Hayat Hikayesi

Dede Korkut; destan, hikaye ve masal anlatımlarında yüceltilen, köklerini göçebe bozkır hayatının geleneklerinden alan ve halen yerleşik hayatın gündelik pratiklerinde kendine yer bulan; doğum, evlenme ve ölüm geleneklerine yansımış özlü sözleri, anlatımları, müzik aletleri ve ezgileri ile toplum hayatında önemli bir yeri olan yarı efsanevi bir bilgedir. Yarı efsanevi denmesinin sebebi ise gerçekten meçhul bir kişi olmasından mıdır, yoksa toplumda dilden dile gezerken inanılmış bir olgu mu bilinmemesinden kaynaklanır.

Elimizdeki mevcut kaynaklar ile Dede Korkut’un tam olarak hangi zaman aralığında yaşadığını bilemiyoruz; ancak Dede Korkut kitabından onun Hz. Muhammed (S.A.V) zamanına yakın bir zamanda yaşadığını öğreniyoruz. Bunun haricinde onun kim olduğunu, nerede ve nasıl yaşadığını ve ne gibi işler ile meşgul biliyoruz.

Dede Korkut, bilinen bütün ozanların atasıdır. Kopuz çalar. İçinde yiğitliğin, mertliğin, gerçek sevdanın, vatan sevgisinin, ana baba ve yar sevgisinin bulunduğu hikayeler anlatır. Çok uzun yıllar yaşadığı rivayet edilir. Aynı zamanda kopuzu ilk bulan ve Türklere öğreten kişidir. Bu kopuzu eşliğinde, kendi halkına ne güzel hikayeler anlatmıştır.

Dede Korkut Özellikleri

Günümüz Türkiye'sinde; ad verme, kız isteme, düğün, yas gibi toplumsal uygulamalar ile Hızır, belirli sayılar, ağaç kültü gibi pek çok motifin Dede Korkut kültürü ile ilgisi vardır. Bunlar Dede Korkut özellikleri ile günümüze kadar gelmiş alışkanlık veya geleneklerdendir.

Dede Korkut kültürünün zengin içeriği ve çok çeşitli uygulamaları nedeniyle unsurun aktarımında toplumun her kesiminin aynı oranda katkısı bulunmaktadır.

Dede Korkut Hikayeleri

Dede Korkut'un özlü sözleri, düz şiirleri ve kendisinin yaşadığı olayların anlatıldığı Dede Korkut Kitabı, 15. yüzyıldan günümüze iki yazma nüsha ile ulaşmıştır. Dede Korkut kültürü bu kitaptan köken almış ancak yazılı kaynaklardan ve sözlü kültürden olmak üzere iki yoldan ilerleyerek günümüze taşınmıştır. Yani Dede Korkut Hikayeleri, Dede Korkut kültürü yazılı kaynaklar halinde olduğu gibi insanların dilinde ve gönlünde de günümüze ulaşmıştır. Destan döneminden halk hikâyeciliğine geçiş döneminin en önemli ürünü Dede Korkut Hikayeleridir. Bu hikâyeler, Orta Asya'da şekillenmeye başlamış; Türklerin Müslüman olmalarından ve Anadolu'ya gelmelerinden sonra din ve çevre motiflerine göre bazı değişikliklere uğramıştır. Dede Korkut'un hikâyeleri, parça parça ve değişik versiyonlarda Anadolu'nun çeşitli yerlerinde yaşamaktadır. Bugün Türkiye'de en yaygın olarak bilinen hikayeler, 15-16. yüzyıllarda meçhul biri tarafından yazıya geçirilmiştir.

Eserin asıl adı "Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzhan" (Oğuzların Diliyle Dedem Korkut Kitabı)'dır. Kitap, on iki destansı hikaye ve bir önsözden oluşur. Hikayeler Kuzeydoğu Anadolu dolaylarındaki Müslüman Oğuzların hayatını anlatır. Fakat destanlar İslamiyet öncesi dönemden de izler taşımaktadır. Destan özellikli ve pek çok halk kahramanının mücadeleleri anlatılan Dede Korkut hikayelerinde; güzel ve hikmetli sözler, Türklerin tarihine ait rivayetler, han ve beyler hakkında methiyeler, Türk töresine ait pek çok konu işlenmiştir. Bugün elimizdeki iki nüshanın, Akkoyunlu Devleti'nin (1403-1508) çökmeye başladığı dönemlerde yazıya geçirildiği tahmin edilmektedir. Nüshalardan biri tamdır ve Almanya Dresden Kitaplığında bulunmaktadır. Altı hikâyenin bulunduğu eksik bir nüsha ise Vatikan'dadır.

Hazır Dede Korkut Hikayelerine giriş yapmışken öncelikle Dede Korkut Kitabı olarak bahsettiğimiz Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzhan (Dede Korkut Kitabı veya Dedem Korkut Kitabı, ayrıca bazı kaynaklarda Korkut Ata Kitabı olarak da görebilirsiniz.) içerisindeki 12 hikayenin isimlerini belirtelim:

• DİRSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN
• SALUR KAZANIN EVİNİN YAĞMALANMASI
• KAM BÜRE BEG OĞLU BAMSİ BEYREK
• KAZAN BEYİN OĞLU URUZ BEYİN TUTSAK OLMASI HİKAYESİ
• KOCA DUHA OĞLU DELİ DUMRUL HİKAYESİ
• KANLI KOCA OĞLU KAN TURALI HİKAYESİ
• KAZICIK KOCA OĞLU YİĞENEK HİKAYESİ
• BASAT'IN TEPEGÖZÜ ÖLDÜRMESİ HİKAYESİ
• BEGİL OĞLU EMREN'İN HİKAYESİ
• UŞUN KOCA OĞLU SEĞREK HİKAYESİ
• SALUR KAZANIN TUTSAK OLUP OĞLU URUZUN ÇIKARDIĞI HİKAYESİ
• İÇ OĞUZ DIŞ OĞUZ ASİ OLUP BEYREK'İN ÖLDÜĞÜ HİKAYESİ

• Dede Korkut Hikayelerinin Özellikleri

• Eser, bir önsöz ile 12 hikayeden oluşur.
• Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
• Tıpkı Dede Korkut kimdir diye sorgularken karşılaşılmış yarı gerçek durum gibi hikayeler de olağanüstü kısımlar barındırır.
• Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özellikler de vardır.
• Eserde geçen "Dede Korkut" meçhul bir halk ozanıdır.
• Hikayelerin konuları; aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
• 15. yy'da yazıya geçirilmiştir.
• Eserin yazarı belli değildir.
• Nazım ile nesir iç içedir.
• Azerî Türkçesi ile oluşturulmuştur.