Demans yani bunama nedir?
Demans, kazanılmış ve işlev gören zihnin yitirilmesi demektir. Entellektüel fonksiyonların kaybıdır.Genellikle orta yaş ve orta yaşın ileri evrelerinde görülmeye başlar.
ALZHEİMER İLE BUNAMA AYNI HASTALIKMIDIR?
Alzheimer, demans türlerinden biridir.Görülen demansın yarısından fazlasını Alzheimer tipi demans oluşturur.Bundan sonraki sırayı beyni besleyen damarların daralması ve tıkanması sonucu,beynin yeterince beslenmesine bağlı vasküler demans(damarlara bağlı kanama) alır.
DEMANS NASIL ANLAŞILIR?
• İlk dikkati çeken belirti unutkanlıklar:Hasta yakın geçmişi unutur.Eskiyi en ince ayrıntıya kadar hatırlar.Bu yüzden hasta yakınları hasta için ‘hiçbir şeyi yok,eskileri benden bile daha iyi hatırlıyor’ düşüncesiyle yanılgıya düşerler.Hasta başlangıçta gözlüğü bıraktığı yada parasını koyduğu yeri veya arkadaşlarının adını hatırlamamaya başlar.Unutkanlık zamanla ilerleyerek hastanın yaşantısını zora sokar.
• Uygunsuz cinsel davranış: Cinsel ihtiyaç ,bir ilişkinin yaşamının doğal parçasıdır.Cinsel istek,demanslı hastada da devam edebilir.Hastanın kendini engelleme duygusu zayıfladığı için ilk zamanlarda, cinsel ağırlıklı konuşma,karşı cinse müstehcen imaların yanı sıra hastalığın ilerleyen dönemlerinde toplum içinde soyunma,cinsel organını elleme gibi belirtiler görülebilir.
• Öfke ve sinirlilik: Öfke, yoğun duygusal bir tepki,sinirlenmek ise biraz daha ılımlı bir tepkidir.Eğer hastanın hafif sinirli bir hali yakınları tarafından fark edilmezse;duygular öfkeye doğru tırmanır hasta kendisine ve çevresine zarar verebilir.
• Lakayitlik veya depresyon:Bu tür hastalarda motivasyon eksikliği,oturup boş boş bakma ve dünyadan kopma duygusu vardır. Demanslı hastalarda depresyon da sıkça görülür.Sinirlilik,sıkıntı,uykusuzluk,sık sık ağlama nöbetleri veya aşırı uyku gibi belirtilerde görülür.
• Peşinden ayrılmama veya talepte bulunma: Bu durum sıklıkta terk edilme korkusu nedeni ile ortaya çıkar.Hasta gün boyunca yaşamını yönlendirmesi için yakınlarına yönelir ve daima bir şeyler talep eder.
• Takıntı, şüphe ve paranoya:Takıntıda ne kadar mantık yürütüp,ikna edilmeye çalışılsa da hastada değiştirilemeyen ve düzeltilemeyen yanlış inançlar vardır.Şüpheciliğin özelliği ikna olmamak güvensizliktir.Ayrıca demanslı hastalarda, birinin kendini izlediği ya da öldürmek istediği gibi paranoyalar çok sık görülür.
• Uykusuzluk: Uyku bozukluğu sıkça görülür.Hasta aşırı uyuduğu gibi günlerce uykusuz kalabilir.Uykusuzluk,hafızanın daha da zayıflamasına ve sinirliliğe yol açar.Özellikle Alzheimer tipi demans da yıllar içinde durmaksızın ilerleyen entelektüel yıkım sonucunda hasta tuvalet ihtiyacını,yeme içme gereksinimini kişisel temizlik yapabilme yeteneğini vs. kaybeder.Yakınlarına bağımlı yaşar hale gelir.
• Demans tedavisi zor ve uzman bir hekim tarafından yapılması gereken bir hastalıktır.
ÇOK ÇALIŞMA YÜZÜNDEN DEMANS OLABİLİR Mİ?
Çalışmak insan beynini daima zinde tutar ve olumsuz düşüncelerden uzaklaştırır.Çalışma hayatı uzun olan insanların demansa yakalanma olasılıkları daha düşük olduğu tıbben kanıtlanmış durumdadır. Çalışma hayatının yanında düzenli spor yapma zihni genç tuttuğu gibi diğer sağlık sorunlarına da olumlu katkıda bulunur.
AİLESİNDE ANNE BABASINDA BUNAMA OLANLAR NASIIL ÖNLEM ALMALI?
Özellikle anne ve babasında demans yani bunama olanlar ileriki yaşlarda maalesef bu hastalığa adaylardır.Bu yüzden hazırlıklı olmaları gerekir.Korunmak için,iyi beslenme,düzenli spor,çalışma hayatından kopmayarak beyni zinde tutmak,stresten uzak yaşam stili benimsenmelidir.Tansiyon, kalp ve diyabet yani şeker hastalığı…g.b sistemik hastalığı olanlar rutin doktor ziyaretlerini düzenli yapmaları gerekir.Unutkanlık bunamanın ilk belirtisidir.Orta ve ileri yaşta aşırı unutma başlarsa mutlaka hekine başvurmak ve beyin fonksiyonlarını kontrol ettirmek gerekir.
BUNAMAYA KARŞI HANGİ BESİNLERİ DAHA SIK TÜKETMELİYİZ?
B VİTAMİNİ:Bu vitamin başlıca et,balık,yağsız süt,yoğurt,muz,yeşil yapraklı sebzeler ve kuru baklagillerde vardır.Eksikliğinde, beyin ve beynin emirlerini uygulayan sinir sisteminde,çeşitli, derecede hasarlar oluşur.Özellikle orta yaşta,el ve ayaklarda yanma iğnelenme,duyu kusuru oluşur.
• E VİTAMİNİ: Başlıca havuç.ıspanak,çilek,ceviz,badem,domates, koyu yapraklı yeşil sebzeler,yer fıstığı ve bitkisel yağlarda bulunur.
• A VİTAMİNİ:Balık yağı tereyağı,krema,peynir,yumurta sarısı,havuç,brokoli,patates,yeşil yapraklı ve sarı yapraklı sebzeler,tahıllarda ve kaysıda bulunur
• D VİTAMİNİ: Karaciğer,balık,yumurta,tereyağı ve mantarda bulunur .Bu vitaminden vücudun faydalanabilmesi için,güneş ışığı gerekir.
KARBONHİDRATLAR:Unlu mamüller,baklagiller,patates,muz ve elma karbonhidrat bakımından zengin besinlerdir.Beynin tek enerji kaynağı olan şeker de bu gruptandır.Ayrıca balık yağlarından,Omega-3 ve bitkisel yağlardan Omega-6 hayati önem taşır.Bu yağlar bunaya,baş ağrılarına,konsantrasyon bozukluğuna iyi gelir.
BUNAMADA ERKEN TEŞHİS NE İŞE YARAR?
Her hastalıkta olduğu gibi bunama da erken teşhis edilirse hastalığın tedavisindeki başarı oranı o kadar artar.Bunamanın bir çok türü vardır.Özellikle beyin kan akımına bağlı vasküler demanslarda erken teşhisle beyne giden kan akımı düzeltilerek bunama hiç olmadan kişi sağlığına kavuşur.Diğer demans türlerinde de erken tedavi hastalığın şiddetini azaltır.
UNUTKANLIK VE DEMANS ARASINDAKİ FARK NASIL ANLAŞILIR?
Her unutan kişi demans değildir.Bunamanın ilk belirtisi unutkanlıktır.Fakat unutkanlık,özellikle yoğun çalışanlarda ve depresyonda sık görülen bir belirtidir.En önemli fark ,bunayan insanlar geçmişi çok iyi hatırladıkları halde yakın zamanı hatırlayamazlar.Bunun yanında bunamada untkanlığa bir çok belirti eşlik eder.Bu belirtilerden yukarda sözetmiştim.Depresyonunda belirtileri kısaca özetlersem,
1. İnsan daima mutsuz olur, karamsarlığa kapılır ve çökkün bir ruh hali olur.
- Hiçbir şeyden haz alınmaz ilgi ve istek olmaz
- Uykusuzluk veya aşırı uyku hali olur
- İşe kendini verememe, daima yorgunluk ve halsizlik olur
- İnsanın kendine güveni azalır, kendisini değersiz hisseder
- Kişi daima yatmak ister veya hareketlerinde huzursuz bir artış izlenir
- Bazen kişinin hayattan hiçbir beklentisi olmaz hatta intiharı bile düşünebilir.
Tüm bu belirtilerin yanında dikkat dağınıklığı ve unutkanlık depresyonda sıkça görülür.
Sorularınız ve görüşleriniz için: serdar.dag65@mynet.com
