"Depremi önceden bilebilirdik ama..."

Karaelmas Üniversitesi (ZKÜ) Afet İzleme ve Araştırma Laboratuvarı’nın Van Depremi raporu, Türkiye’de fay hareketlerini izleyen 146 Küresel Konumlama Sistemi (GPS) İstasyonu’nda elde edilen verilerin para karşılığında üniversitelere açılmasının, depremin önceden tahmin edilmesine yönelik çalışmaları olumsuz etkilediğini ortaya koydu.

Raporu hazırlayanlardan ZKÜ öğretim üyesi Doç. Dr. Hakan Kutoğlu, Van’daki depremin ardından Muradiye’deki GPS istasyonunun 2 aylık verilerini incelediklerini ve arazide çok önemli yer değişimleri ve kaymaların yaşandığını gözlediklerini açıkladı. Dünyada bütün ülkelerde buna benzer istasyonların verilerini internetten bir şifre ile indirebildiklerini, ancak Türkiye’de parayla elde edebildiklerini belirten Doç. Dr. Kutoğlu, "Bu veriler bize açık olmuş olsa Van depremiyle ilgili önceden çok önemli bilgiler elde edebilirdik" dedi.

ZKÜ Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Hakan Kutoğlu’nun, Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Kemaldere, Yrd. Doç. Dr. Sedar Görmüş, ard. Doç. Dr. Eray Köksal ve İstanbul Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gündoğdu ile birlikte hazırladıkları Van Depremi raporuyla ilgili basın toplantısı düzenlendi. Üniversitenin şehir kampüsündeki Tahir Karauğuz Salonu’nda gerçekleştirilen toplantıda öğretim üyeleriyle üniversite öğrencileri hazır bulundu.

Doç. Dr. Hakan Kutoğlu, 23 Ekim’de kırılan fayın, Türkiye’de hazırlanmış veri fay haritasında ve diğer sismoteknik haritalarda gösterilmediğinden, Van depreminin ’ezber bozan’ nitelikte adlandırıldığını, birçok araştırmacının da buradaki faylanmayı, ’kör fay’ veya ’hayalet fay’ olarak nitelendirdiğini hatırlattı. Depremin mekanizmasının çözümlenmesiyle ilgili ortaya net sonuçlar koyulamadığından üniversite olarak böyle bir çalışma yaptıklarını belirten Doç. Dr. Kutoğlu, sonuçta da ortaya 21 sayfalık bir rapor çıktığını söyledi.

DEPREMDEN 1 AY ÖNCESİNDE YER DEĞİŞİMLERİ, KAYMALAR OLMUŞ ’Uydu Radar İnterfereometri’ yöntemiyle yaptıkları çalışmada sağlıklı sonuçlar elde edemediklerini belirten Doç. Dr. Kutoğlu, GPS ile yaptıkları çalışmalarda çok önemli bilgilere ulaştıklarını söyledi. Türkiye’nin değişik noktalarındaki 146 GPS istasyonundan 11’inin Van ve çevresinde bulunduğunu anlatan Doç. Dr. Kutoğlu, normalde parayla üniversitelere ve bilim insanlarına açılan bu istasyonların verilerinin 2 aylık bölümünün, deprem nedeniyle ücretsiz açıldığını söyledi. Van merkezdeki istasyonun deprem sırasında çalışmadığını belirten Doç. Dr. Kutoğlu, 50 kilometre uzaklıktaki Muradiye istasyonunda enteresan sonuçlar elde ettiklerini söyledi. Doç. Dr. Kutoğlu, şöyle dedi:

"Muradiye istasyonunun kaydettiği verilere göre depremden 1 ay öncesine kadar sistematik bir yer değiştirme söz konusu. Kuzeyden güneye doğru. Bunun miktarı 11 santimetre. 11 santimetre çok önemli bir değer. Yani Muradiye İstasyonunda deprem öncesi bir takım değişimler meydana gemiş, arazide değişimler olmuş. Bu veriler açık olsa, bütün üniversiteler bu verileri çalışabilmiş olsa, deprem öncesi arazideki değişimlerle ilgili çok önemli bilgi birikimine sahip olacağız. Belki bu depremi tahmin edemezdik ama deprem öncesinde bu tip çalışmaları yaparsak, hangi durumlarda deprem meydana geliyor, onların tespitini ortaya koyup belki 15-20 yıl sonra bu birikimlerden yola çıkarak deprem tahmini yapabiliriz. Ayrıca Van merkezdeki istasyon çalışıyor olsaydı belki bundan çok daha iyi sonuçlar elde edebilirdik."

PARAYI ÖDEMEZSENİZ VERMİYORLAR Türkiye’de bu sistemi Harita Genel Komutanlığı ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nün işlettiğini hatırlatan Doç. Dr. Kutoğlu, ülke genelinde şu anda atif şekilde gece gündüz 365 gün çalışan toplam 146 GPS istasyonu olduğunu söyledi. Doç. Dr. Kutoğlu, şöyle devam etti:

"Çok üzüntüyle söylüyorum ki dünyada başka ülkelerde de buna benzer istasyonlar var. Ve siz o ülkelerin verilerini bir şifre ile girip indirebiliyorsunuz. Ama Türkiye’de bu verileri almak istediğinizde size diyorlar ki; ’Bir istasyonun 1 yıllık verisi şu kadardır, bu parayı ödemezseniz veremeyiz.’ Tabii hiçbir akademisyen de sonucunu bilemeyeceği bir çalışma için bu parayı ödeyemeyeceğinden bu verileri üniversitelemiz kullanamıyor. Bu hakikaten bir geri kalmışlık göstergesi. Güney Afrika’ya bile girip onların sisteminden veri alabiliyorsunuz ama Türkiye’de bunları alamıyorsunuz. Van depremi oldu diye 2 aylık verileri üniversitelere açtılar."

"GPS VERİLERİNİN TİCARİ BİR DEĞERİ YOKTUR"

Doç. Dr. Hakan Kutoğlu, 1 istasyonun 1 yıllık verisi için yaklaşık 700-800 lira ücret talep edildiğini ifade etti. Doç. Dr. Kutoğlu, "Bu veriler 30 saniyelik veriler. Dünyanın hiçbir yerinde 30 saniyelik GPS verilerinin ticari bir değeri yoktur. Tamamen akademik bir veridir. 30 saniyelik veriyle ticari bir şey yapamazsınız. Onun için dünyadaki bütün istasyonların verileri, Yunanistan’dan Çin’e hepsini internete girdiğiniz zaman alabiliyorsunuz" diye konuştu.

OĞUZ GÜNDOĞDU: BU DEPREMİ ÖNCEDEN BELİRLEMEK MÜMKÜN OLABİLİRDİ

Yrd. Doç. Dr. Oğuz Gündoğdu da "Bu yapılan çalışmada ortaya çıkan yer hareketlerini deprem öncesinde göseydik mutlaka pirelenecektik. Türkiye’de hata var. Veriler saklı, Gömülü. Fay gibi, erişemiyorsunuz. Bizlerin verdiği vergilerle oluşan kurumlar bunları gizleyebilme hakkını kendinde görüyor. Bu bilimsel bir çalışma. Sonuçta bu çok vahim bir şey. Bakın bir depremi kaçırıyorsunuz. Bu depremi önceden belirlemek mümkün olabilirdi. Başka yerlerde de mümkün olabilir" dedi.