Dev gözlerin sırrı çözülüyor

10 Şubat 1981'de çekilen bu fotoğrafta, kafasının büyük kısmı köpekbalıkları tarafından yenen ancak canlı bulunan dev mürekkep balığı görülüyor.

Araştırmacıların bilgisayar modelleri üzerinde yaptığı yeni analizler, mürekkepbalığının 28 santimetre genişliğindeki gözlerini, en büyük düşmanı ispermeçet balinalarının karanlıkta bıraktığı parlaklığı takip etmek için kullandıklarını öne sürdü.

En son teoriden bahseden araştırma, Current Biology dergisinde yayımlandı. İsveç’in Lund Üniversitesi’nden Dan Eric Nilsson, “İspermeçet balinaları, yemek bulmak için okyanusların derinliklerine daldığında keskin manevralar yapamıyor. Avlarının, yaklaştıklarını fark etmemesi gerekiyor” dedi.

Nilsson, “Analizler, dev mürekkep balığı gözlerinin, ispermeçet balinalarını 120 metre öteden fark edebildiklerini gösterdi. Böylece kaçmak için fırsat buluyor olmalılar” dedi.

Dev mürekkep balıkları, bilinen en büyük kafadan bacaklı canlı. Olgun bir dev mürekkep balığı, sekiz uzun kol ve iki anteni hesaba katılmadan, 2,5 metre uzunluğa erişebiliyor. Ayrıca, dünyanın en büyük gözlerine sahipler.

Dev mürekkep balığının gözlerinin genişliği 28 santimi bile geçebiliyor. Işığı algılamakta çok güçlü olduğuna inanılan bu gözleri, büyüklükte kılıçbalığı ve balinalar takip diyor. Her iki canlının gözlerinin genişliği 9 santimetre civarında.

İNCELENMESİ EN ZOR CANLI
Nilsson, dev mükkep balığının gözlerinden çıkarılan lenslerle.
Bilim dünyası için dev mürekkep balıklarının neden bu kadar büyük gözlere sahip olduğunu anlamaya çalışmak yıllardır devam eden bir mücadele. Okyanusların 600 metreyi aşan derinliklerinde yaşayan bu canlıları gözlemlemek başlı başına zor bir iş. Öyle ki, bugüne kadar incelenebilen dev mürekkep balığı bir elin parmaklarını geçmiyor.

Nilsson, “Hayatta olduğum sürece bir araştırmacının bu canlılardan birini etiketleyeceğini sanmıyorum... Dünya’daki gözlemlemesi en zor canlılardan biri dev mürekkep balıkları” dedi.

Bilim dünyasını heyecanlandıran gelişmelerden biri, Şubat 2007’de, Yeni Zelandalı bir balıkçının şans eseri dev bir mürekkep balığını yakalamasıyla yaşandı. Balıkçı, dev mürekkep balığını dondurdu ve Nilsson, 2008’de canlının gözlerini geçmişte hiç olmadığı kadar yakından inceleme fırsatı buldu.

Nilsson ve dört meslektaşı, ellerine alıp inceledikleri ve bilgisayar modellerini oluşturdukları gözler hakkında birçok bilgi elde etti. Dev gözlerin yakın görüşü iyi değildi ancak dev retinaları hiçbir canlıda olmayan bir özellik sunuyordu: Karanlıkta oluşan parlaklığı 120 metre öteden fark edebilmek.

Plankton gibi okyanuslarda en çok bulunan mikro canlılar, rahatsız edildiklerinde ışık saçabiliyor. İspermeçet balinaları ise av için derinliklere daldıklarında ışık saçıyor. Dev mürekkep balığı, sağır olduğu için balinanın çıkardığı yüksek sesleri algılayamıyor ve hayatta kalmak için gözlerini kullanıyor.

ELEKTRİK FATURASI ÇOK YÜKSEK
Nilsson, dev gözlere sahip olmanın devasa mürekkpe balığı için çok maliyetli olduğuna dikkat çekti: “Sinekler görebilmeleri sağlayan sinir hücreleri için elektriklerinin yüzde 20’sini harcıyor... Dev mürekkep balıkları için bu oran nedir bilmiyorum ama böyle gözlere sahip olmak çok maliyetli olmalı” dedi.

Nilsson, ileride daha fazla dev mürekkep balığı ve başka okyanus canlıları yakalamak istediklerini söyledi. Bilim dünyası böylece, okyanuslardaki canlıların neleri görüp göremediklerini anlayarak ekolojilerini daha iyi anlamayı amaçlıyor.