BİZE ULAŞIN
Dilimizde cümle türlerinin yapılarına göre basit, bileşik, sıralı ve bağlı olarak ele alındığı bilinir. Yüklemin nerede konumlandığına göre ise kurallı, devrik ve eksiltili tümceler kurulabilir. Bu bağlamda Türkçe cümlelerde öge dizilişinin temel kurallara göre nasıl olduğu hatırlatılmalıdır. Böylece devrik cümlelerin kurallı olanlardan hangi özelliğiyle ayrıldığı ortaya konulacaktır. Ardından devrik cümle örneklerinin ele alınmasıyla birlikte özellikle edebi eserlerde yaygın olarak kullanılan bu tümcelerin nasıl oluşturulduğu belirtilecektir.
Türkçe'de cümle basit, bileşik, sıralı ve bağlı olarak temelde 4'e ayrılır. Yüklemin yerine göre tümce türleri ise 3 ayrı kategoride ele alınır. Bunlar; kurallı, devrik, eksiltili cümle olarak belirtilmelidir.
Bu bağlamda “Devrik cümle ne demek?” sorusunun doğru cevabını bulmaya çalışanlara Türkçe'de yüklemin yerine göre tümcelerdeki öge dizilişinin nasıl olduğu açıklanmalıdır. Kurallı bir tümcede yüklem sonda yer alırken, devrik cümlelerde ise bu ögenin yeri değişkenlik gösterir. Yani yüklemin sonda yer almadığı cümle türü devrik yapılı olarak nitelendirilir.
Devrik cümle örnekleri incelendiği zaman bu tür tümcelerin genellikle edebiyat alanına ait eserlerde yer aldığı görülür. Buna ek olarak günlük konuşma dilinde yaygın olarak bu yapıya sahip cümleler kurulur. Devrik tümcelerde yüklemin sonda yer almamasının temel nedeni bu ögenin vurgulanmasının amaçlanmasıdır. Ayrıca coşku ve heyecan belirten veya ünlem sözcüklerini içeren cümlelerde de devrik kullanıma sıklıkla rastlanır. “Devrik cümle nasıl anlaşılır?” sorusuna yanıt olan ipuçları ise şu şekildedir:
Bir cümlenin devrik türde olması için yüklemin sonda yer almaması gerektiği belirtilmiştir. Bu nedenle söz edilen türde cümle kurulurken yüklem ögesinin başta, ortada veya sona yakın bir yerde konumlandırılması gerekir. Birçok devrik cümle örneği incelendiği zaman bu tümcelerde yüklemden sonra dolaylı tümleç, zarf tümleci, özne, nesne ve bağlaç gibi ögelerin sıralandığı görülür. Buna ek olarak yüklemin özne ve nesne gibi ögeler arasında konumlandırıldığı devrik cümle çeşitleri de mevcuttur. Ancak bu tümce türünde yüklemin yeri değişkenlik gösterse de diğer ögelerin dizilişine dikkat edilmesi gerekir. Aksi takdirde anlatım bozukluğuna yol açan cümleler kurulması söz konusu olur.
Bir tümcenin kurallı mı yoksa devrik mi olduğunun anlaşılması için çeşitli örnekler sunulmasında fayda vardır. İlk olarak kurallı cümleler devrik olanlara dönüştürülerek iki tümce türü arasındaki ayrımın öne çıkarılması mümkündür. Bu doğrultuda aşağıda sıralanan ve yüklemleri italik olarak belirtilen kurallı ve devrik cümle örnekleri incelenebilir:
Sen mi akıl vereceksin bana! (devrik hâli)
Yukarıda sıralanan örneklerde aynı ögelerden oluşan cümleler hem kurallı hem de devrik yapıda olacak şekilde kurulmuştur. Bu örnekler dikkate alındığında kurallı cümlelerde sonda yer alan yüklem ögelerinin devrik yapıda olan tümcelerde yer değiştirildiği anlaşılabilir. Türkçe'de yüklemin başta ve ortada konumlandığı devrik cümleler de yaygın olduğu için sunulan örnekler aşağıdaki gibi çeşitlendirilebilir:
