Dünya miras alanlarının sorunları masaya yatırılacak

İSTANBUL (AA) - ÇİĞDEM ALYANAK - Yeni yapılanmaların ve bayındırlık projelerinin Dünya Mirası Alanlarının "üstün evrensel değeri" üzerindeki etkilerini doğru şekilde değerlendirmek amacıyla UNESCO Dünya Miras Merkezi'nin danışma organlarından biri olan Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi'nin (ICOMOS) hazırladığı Kültür Mirası Etki Değerlendirmesi (KÜMED) mevzuatı ile dünya miras alanlarının sorunları, 17-18 Nisan'da Haliç Kongre Merkezi'nde düzenlenecek uluslararası çalıştayda tartışılacak.

İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanı Halil Onur, AA muhabirine yaptığı açıklamada, İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı sorumluluk alanındaki Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Koruma Alanı, Zeyrek Cami ve Çevresi Koruma Alanı, Süleymaniye Cami ve Çevresi Koruma Alanı ile Karasurları Koruma Alanı'nın UNESCO'nun "Dünya Mirası Listesi"nde yer aldığını ancak çalışma alanlarının dört bölge ile sınırlı olmadığını çünkü Tarihi Yarımada'nın bütüncül olarak Yönetim Planı sınırları içinde değerlendirildiğini belirtti.

Alan Başkanlığı olarak görevlerinin, Tarihi Yarımada ile ilgili tüm kurumların koordinasyonunu sağlamak olduğunu anlatan Onur, Tarihi Yarımada ve çevresiyle ile ilgili proje, uygulama yapma, karar verme sürecindeki herkese ana rehber olması adına Tarihi Yarımada bütünü için Yönetim Planı'nı hazırladıklarını söyledi.

Onur, projeleri Tarihi Yarımada Yönetim Planı kararları ve UNESCO'nun kararları çerçevesinde yürütmeye çalıştıklarını, kurumların hangisinin hangi projeyi öncelikle yapması ve diğer kurumlarla koordinasyon içinde çalışmaları gerektiğini yine Tarihi Yarımada Yönetim Planı çerçevesinde kurumlara hatırlattıklarını ifade etti.

Sit Alanları ve tarihi yapılar konusunda en yetkili kurum olan Koruma Kurulları'na katılım sağlayıp, kararların alınma sürecine dahil olmaya çalıştıklarını belirten Onur, bu nedenle de KÜMED Çalıştayı'na ihtiyaç duyduklarını aktardı.

Tarihi alan dışında yapılan herhangi bir projenin çevreye etkisinin değerlendirilmesi amacı ile ÇED raporu hazırlandığı gibi, projenin sit alanında olması durumunda projenin kültür mirasına etkisinin değerlendirilmesi amacı ile KÜMED'in hazırlandığını ifade eden Onur, bunun artık UNESCO nezdinde bir standart haline geldiğini söyledi.

- Tarihi Yarımada'daki 40 yer için KÜMED raporu hazırlanıyor

UNESCO'nun, Dünya Miras Listesi'ne alınan tarihi bir yerin nasıl yönetileceğini görmek istediğini belirten Onur, sözlerine şöyle devam etti:

"UNESCO Dünya Miras Merkezi danışma organı ICOMOS, 2011 yılında KÜMED uygulama rehberini oluşturdu. 2011'den bugüne kadar yapılan uygulamalar, bu rehberin çok yeterli olmadığını gösterdi. Türkiye'de süreç Haliç Köprüsü ile başladı. Biz İstanbul olarak rehberin yayınlandığı tarihte KÜMED sürecine başladık. Haliç Köprüsü için hazırlandı, iyileştirmeler yapıldı. "

Tarihi Yarımada'daki 40 yer için KÜMED raporu hazırlandığını anlatan Onur, "UNESCO yetkilerinin de teyidine göre, İstanbul kadar süreci yaygınlaştıran ve ciddiyetle uygulayan başka bir Dünya Miras Alanı alanı yok." dediler.

İstanbul'da, yönetim planı hazırlanan ve UNESCO standartlarında koruma altına alınan alanın çok büyük olduğunu ifade eden Onur, "İstanbul'un çok özel bir konumu var çok farklı katmanlar bir arada. Ayrıca çok dinamik ve yoğun bir nüfus var. Dolayısıyla sorunlar da çok boyutlu. Yönetim planını hazırlayabilmek amacıyla İstanbul ile alakalı tüm birimlerle aylar süren toplantılar gerçekleştirdik. Uluslararası uzmanların da görüşlerini alarak, dünyadaki örnekleri inceleyerek yönetim planını hazırladık." diye konuştu.

- Tarihi Yarımada Yönetim Planı revize edildi

Halil Onur, Tarihi Yarımada Yönetim Planı'nın revizyonunun geçen yıl İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi'nde de onaylandığını belirtti.

İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı olarak projelere karışan bir kurum olmadıklarını ama projelerin yönetim planında belirtilen standartlara ve UNESCO mevzuatına uygun yürümesini sağlamak için KÜMED raporunun projenin tasarım sürecinde uygulamaya geçilmeden hazırlanması gerektiğini hatırlattıklarını belirten Onur, bu rapor hazırlanınca ister istemez projelerde kültürel mirasa etkinin azaltılması için belli revizyonların yapıldığını aktardı.

İstanbul'un, KÜMED mevzuatını en iyi yürüten şehirlerin başında geldiğini dile getiren Onur, "Projelerin hazırlanma ve uygulama süreçleri içinde kurumsal olarak yer aldığımız için sıkıntıları, sorunları ve uygulama rehberinin yeterli olmadığı hususları iyi biliyoruz. O nedenle Kültür ve Turizm Bakanlığı ile KÜMED Çalıştayı'nı hazırlama ihtiyacı hissettik. Nisan ayında çalıştayı düzenleyeceğiz. UNESCO yetkilileri de sorunların çözümüne yönelik böyle bir çalıştay düzenlememizden çok memnun oldu." diye konuştu.

UNESCO Dünya Miras Merkezi'nin KÜMED Çalıştayı'na en üst düzeyde katılım sağlayacağını belirten Onur, yabancı ve yerli uzmanlar, üniversitelerden akademisyenler, Türkiye'deki alan başkanlıkları, Kültür Bakanlığı ile birlikte ilgili kurum yetkililerinin de bu çalıştayda sorunları masaya yatıracağını söyledi.

Onur, tarihi alanlarla ilgili birçok konuda benzer sorunlar yaşanması nedeniyle KÜMED ile ilgili sıkıntıyı en çok kendilerinin bildiğini ve bu nedenle KÜMED Çalıştayı'nı düzenleyeceklerini belirtti.

Tarihi Yarımada Dünya Miras Alanları'nda yetkili Büyükşehir Belediyesi ile İlçe Belediye Başkanlıklarının ilgili birimlerinde KÜMED mevzusunun, hakkında bilgi sahibi olunan bir süreç haline geldiğini aktaran Onur, "KÜMED uygulama rehberinin daha da iyileştirilmesini sağlamak, belediye birimlerinin sorunlarını ve önerilerini almak amacıyla çıtayı bir tık daha yukarı almak istiyoruz bu çalıştayla." dedi.

- "KÜMED'i, yerel mevzuatımıza da koymak istiyoruz"

KÜMED'in birçok alanda iyileştirme yapabildiğini gördükleri için pek çok projede KÜMED yapılması hususunda uluslararası mevzuat ve Yönetim Planı'nın da gereği olarak ısrarlı olduklarını ifade eden Onur, "KÜMED'in ulusal mevzuatta olmaması ile ilgili husus da çalıştayda tartışacağımız konulardan biri. KÜMED'i, uluslararası mevzuattan aldığımız güçle uyguluyoruz ama yerel mevzuatımıza da koymak istiyoruz." dedi.

Her türlü proje, KÜMED raporuyla birlikte yürürse, hem projenin uluslararası mevzuata uygun hale getirileceğini hem de sadece KÜMED raporuyla görülebilecek bir takım sakıncaların da giderilebileceğini anlatan Onur, "Böylece şehre, dünya miras alanına ve alanın üstün evrensel değerine etkisi konusunda daha dikkatli, daha saygılı projeler gerçekleştirmiş oluruz. İstanbul gibi dinamik bir şehirde hayatı kısıtlamak söz konusu değil ama bunun diğer projelerle koordineli gitmesi açısından Alan Başkanlığımız önemli bir fonksiyon görüyor. Çünkü bir kurum proje yaparken diğer kurumun ne yaptığını bilmiyor." diye konuştu.

- Tarihi Yarımada'nın Plan Proje Mozaiği hazırlandı

Tarihi Yarımada'da yapılan tüm projeleri çakıştıran paftalar hazırladıklarını ve buna "Plan Proje Mozaiği" adını verdiklerini belirten Onur, "Herhangi bir kurum tarafından proje hazırlanıyorsa, o kuruma biz bu paftaları veriyoruz. Diğer kurumların o alanda yaptığı projeleri görmelerini sağlıyoruz. Alan başkanlığının ana fonksiyonu koordinasyon." dedi.

Halil Onur, "İstanbul'un, UNESCO ile ilgili bazı sıkıntıları yok mu? Tabii ki var. Ama pek çoğunun KÜMED ile ilgili eksikliklerden kaynaklandığını görüyoruz. O nedenle bu çalıştayı UNESCO Dünya Miras Merkezi de önemsiyor. UNESCO'nun da hazırlanan KÜMED raporlarının yeterli-yetersiz bulup bulmadığına dair kriterler yok. Kendi mevzuatları açısından da eksiklikler çok" değerlendirmesinde bulundu.

Onur, karşılaştıkları en büyük sorunun, Dünya Miras Alanının üstün evrensel değerinin tam olarak anlaşılmamış olması, Tarihi Yarımada'daki varlığın üstün evrensel değerini etkileyecek büyük projelerin yapımında KÜMED'in önemsenmemesi, uluslararası koruma kriterlerinin yeterince dikkate alınmaması olduğunu vurguladı.

UNESCO'dan en çok eleştiri aldıkları konuların başında ahşap evlerin geldiğini belirten Onur, "KÜMED'te somutlaşan eleştiri süzgeci işletilmediği için ahşap evlerdeki tahribatın kasıtlı olduğu gibi yorumlara dahi varabiliyorlar. Gerçekten de kasıt olmadığını biliyor ve anlatmaya çalışıyoruz. Fakat birçok kez tekrar edilince farklı yorumlar gündeme gelebiliyor. UNESCO Dünya Miras Merkezi de şunu kabul ediyor ki 50-60 yıldan beri süren olumsuz uygulamalar, son yıllarda ayrılan fonlarla, Valilik ve Belediyelerin çalışmalarıyla daha iyi bir sürece girmiş durumda.” dedi.

- "Mevcut denge korunmazsa her an için söz konusu"

Onur, mevcut denge korunmaz ve iyileştirmeler yapılmaz ise, İstanbul Tarihi Alanlarının UNESCO Dünya Miras Merkezi tarafından Tehlike Altındaki Dünya Miras Listesi'ne alınmasının her an için tartışma konusu olabileceğini söyledi.

Viyana, Şam, Halep, Afganistan ve Liverpool'un bu listede yer aldığını hatırlatan Onur, İstanbul için böyle bir durumun yaşanmaması adına mevcut örnekleri düzenledikleri toplantılarda yetkililere gösterdiklerini dile getirdi.

Onur, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi'ne getirilen pek çok konunun İstanbul Tarihi Alanları Alan Başkanlığı'na "KÜMED gerekir mi?" diye sorulduğunu belirtti.

KÜMED raporlarının bir uzman bilirkişi marifetiyle hazırlandığını, bunun da çalıştay konularından biri olduğunu ifade eden Onur, KÜMED yapılması gereken bir projesi olan kişi ve kurumları yönlendirmek için üniversitelerden bu alanda enstitü ve merkezler kurmalarını istiyoruz." diye konuştu.

Türkiye'nin taraf devlet olarak pek çok tarihi yapı ve şehrini "Dünya Mirası Listesi"ne katmak için büyük çaba sarf ettiğini belirten Onur, sözlerini, "70'nin üzerinde aday, 18 tane listede olan varlık var. Bunların çevresinde yapılacak bütün projeler KÜMED kapsamında değerlendirilmeli." diye tamamladı.