Dünya Rus petrolüne ne kadar bağımlı?

Avrupa Birliği (AB) yıl sonuna kadar Rusya'dan tüm petrol ithalatını durdurmayı planlıyor. Ancak doğalgaz konusunda üye ülkeler henüz bir anlaşmaya varmadı.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 1 Nisan itibarıyla gaz anlaşması taraflarının ödemelerini ruble ile yapmasını şart koşan kararnameyi imzalamış ve bu koşula uymayanların anlaşmalarının durdurulacağını söylemişti.

Almanya, Fransa ve İngiltere bu talebi yerine getirmeyeceklerini açıklamış, diğer AB üyesi ülkeler de bu karara katılmıştı.

Ardından geçtiğimiz hafta Rusya ruble ile ödeme yapmayı reddeden Polonya ve Bulgaristan'a doğal gaz akışını durdurdu.

• Rusya Polonya ve Bulgaristan'a gaz akışını durduruyor
• Alman enerji şirketi Uniper Rusya'nın dayattığı ödeme yöntemini kabul etmeye hazır

Rus petrol ve gazına ne gibi yaptırımlar var?

ABD, Ukrayna'nın yaptırımların genişletilmesi çağrısında bulunmasının ardından Rusya'dan petrol, gaz ve kömür ithalatını tamamen yasakladığını duyurdu.

İngiltere, Rus petrolünün ithalatını yıl sonuna kadar aşamalı olarak durduracak ve AB, gaz ithalatını üçte iki oranında azaltacak.

İngiltere yetkilileri, bunun tedarik alternatiflerini bulmak için yeterli zaman sağladığını söylüyor.

AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, birliğin Rusya petrolüne olan bağımlılığının sona erdiğini açıkladı, yıl sonuna kadr bu sürecin tamamlanacağını belirtti.

AB üyesi Macaristan ve Slovakya'nın, halihazırda devam eden anlaşmaları kapsamında 2023 sonuna kadar Rusya'dan ham petrol satın almaya devam edebileceği bildiriliyor.

Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksander Novak, Rus petrolünü reddetmenin "küresel pazar için feci sonuçlara" yol açacağını söylemişti.

Petrol ve gaz fiyatları şimdiden keskin şekilde arttı. Rusya ihracatı tamamen durdurursa daha da yükselebilir.

Enerji ve Temiz Hava Araştırmaları Merkezi'ne (CRECA) göre yaptırımlara rağmen Rusya Avrupa'ya sattığı yakıtlardan elde ettiği kazancı neredeyse ikiye katladı.

• AB'nin Rus gazıyla bağını kesme planı ne öngörüyor?

Petrol fiyatlarının artması sadece benzin fiyatlarını etkilemiyor, küresel emtia fiyatlarının daha da yükselmesine neden olup yaşam standartlarını düşürebilir.

AB, savaşın başından bu yana Rusya'dan aylık 23 milyar dolarlık fosil yakıt satın aldı. 2021 yılında aylık ortalama 12,5 milyar dolar ödüyordu.

Rusya ne kadar petrol ihraç ediyor?

Rusya, ABD ve Suudi Arabistan'ın ardından dünyanın üçüncü büyük petrol üreticisi.

Rusya'nın her gün ihraç ettiği yaklaşık beş milyon varil ham petrolün yarısından fazlası Avrupa'ya gidiyor.

Rus ithalatı, toplam İngiltere petrol talebinin yüzde 8'ini oluşturuyor.

2020'de petrol arzının yaklaşık yüzde 3'ünü Rusya'dan karşılayan ABD ise ülkeye daha az bağımlı.

Alternatif petrol kaynakları neler?

Enerji Politikası Araştırmaları Analisti Ben McWilliams, alternatif petrol tedarikçileri bulmanın gaza göre daha kolay olması gerektiğini söylüyor:

"Çünkü çok fazla boru hattı yok. Bazıları Rusya'dan geliyor ama başka yerlerden de çok fazla sevkiyat var."

ABD, Suudi Arabistan'dan petrol üretimini artırmasını istiyor. Ancak ülke daha önce ABD'nin petrol fiyatlarını düşürmek amacıyla üretimi artırma taleplerini geri çevirmişti.

Suudi Arabistan, uluslararası ticareti yapılan ham petrolün yaklaşık yüzde 60'ını üreten petrol karteli OPEC'in en büyük üreticisi. Bu nedenle OPEC, petrol fiyatlarını belirlemede kilit bir role sahip.

Rusya OPEC'e üye değil, ancak 2017'den beri organizasyonla birlikte çalışıyor. Ülkeler üreticilere kazanç sağlamak amacıyla petrol üretimine sınırlamalar getirebiliyor.

ABD ayrıca Venezuela'nın petrol yaptırımlarını gevşetmeyi de düşünüyor. Ülke, eskiden ABD'nin önemli bir petrol tedarikçisiydi ancak son zamanlarda Venezuela, petrolünün büyük bölümünü Çin'e satıyor.

• Rusya, Avrupa ve doğal gaz: Bir 'bağımlılık' hikayesi

Rus gazının Batı Avrupa'ya akışı durursa ne olur?

Ukrayna'nın işgaline rağmen AB üyesi ülkeler Rusya'dan büyük miktarda doğal gaz temin etmeye devam ediyor. Rus gazı, AB'nin doğal gaz ithalatının yaklaşık yüzde 40'ını oluşturuyor.

Ancak Batı'nın yaptırım açıklamalarından sonra Rusya "dost olmayan" ülkelerin gazı ruble karşılığı almak zorunda kalacağını açıkladı.

Geçtiğimiz hafta Rusya Enerji Şirketi Gazprom Polonya ve Bulgaristan'a gaz akışını kesti, ödemenin ruble olarak yapılmaması durumunda da gönderimin tekrar başlamayacağını söyledi. Bu durum AB tarafından "şantaj" olarak değerlendirildi.

Ödemenin ruble olarak yapılmaması halinde Mayıs ayı ortasında kesintinin başka AB ülkelerine de uygulanması bekleniyor.

Kimler ödemeyi ruble ile yapıyor?

Von der Leyen Rusya'nın isteklerini yerine getirmenin AB'nin uyguladığı finansal yaptırımlara ve bunu yapan şirketlere zarar vereceğini söyledi.

AB üyesi ülkeler Rusya'ya olan enerji bağımlılıklarının ne zaman sona ereceği konusunda hem fikir değil.

Almanya, Slovakya ve Macaristan gibi bazı Avrupa ülkelerindeki gaz şirketleri Rus bankası Gazprombank'a rubleye çevrilmek üzere euro olarak ödeme yapmayı kabul etti.

Financial Times'ın bildirdiğine göre Avusturya ve İtalya'daki gaz şirketleri de aynı yolu izlemek üzere Gazprombank'ta hesap açmayı planlıyor.

Rus gazına alternatif bulunabilir mi?

Rus gazına alternatif bulmak çok kolay değil.

Avrupa, Katar veya Cezayir ve Nijerya gibi mevcut gaz ihracatçılarına yönelebilir ancak bu ülkeler için üretimi hızla artırmanın önünde pratik engeller var.

Ben McWilliams, "Gaz ithalatının kaynağını değiştirmek daha zor çünkü Rus gazını Avrupa'ya taşıyan büyük borularımız var" diyor.

Ekonomi alanında düşünce kuruluşu Bruegel, Rusya'nın Avrupa'ya gaz arzını durdurması durumunda, Avrupa'nın ABD'den daha fazla sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithal edebileceğini öngörüyor.

• Rusya gazı keserse Avrupa'nın enerji alternatifleri ne olabilir?
• Emtia fiyatlarında artış sürüyor: Alüminyum, paladyum ve bakır rekor kırdı

Gaz arzının kesilmesi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını da hızlandırabilir ancak bunu yapmak hızlı veya kolay değil.

Araştırma Analisti Simone Tagliapietra, "Yenilenebilir kaynakların kullanıma sunulması zaman alıyor, bu nedenle kısa vadede bu bir çözüm değil" diyor ve ekliyor:

"Yani önümüzdeki kış için kömürle çalışan elektrik santrallerinin açılması gibi yakıt değişimleri fark yaratabilir. Bu, İtalya ve Almanya'nın acil durum planları arasında."

AB, 2030'dan önce Avrupa'nın Rus fosil yakıtlarına bağımlılığını bitirmek için bir plan önerdi. Bu plan gaz kaynaklarını çeşitlendirmeyi, ısıtma ve elektrik üretiminde gazın yerini almaya yönelik önlemleri içeriyor.

İngiltere'de enerji faturaları yükselebilir

Rusya, İngiltere'nin gaz arzının yalnızca yüzde 5'ini sağlıyor ve ABD, Rusya'dan gazı ithal etmiyor.

Bununla birlikte İngiltere ve ABD'deki fiyatlar, arz kıtlığının zincirleme etkisi nedeniyle hâlâ önemli ölçüde yükseliyor.

Savaş nedeniyle tüketicilerin doğal gaz faturaları da artacak.

İngiltere'de, hane halkı doğal gaz faturaları, belirlenen bir tavan fiyatıyla kontrol altında tutuluyor.

Ancak tavan fiyatlar Nisan ayında artırıldığında yıllık faturalar 700 sterlin artarak yaklaşık 2 bin sterline çıkacak. Bu sonbaharda üst sınır tekrar artırıldığında faturaların 3 bin sterline yükselmesi bekleniyor.

İngiltere'de benzin ve motorin fiyatları da yükseldi. Savaş devam ederken benzinin litre başına 1,75 sterline çıkması bekleniyor.

Amerikan Otomobil Birliği'nin pompa fiyatlarının geçen hafta yüzde 11 arttığını açıkladığı ABD'de, petrol fiyatları 2008'den bu yana en yüksek seviyeye ulaştı.

McWilliams, "Bence Rus petrol ve gazının Avrupa'ya akışının durduğu bir dünyadaysak o zaman karneyle dağıtma gibi önlemlere ihtiyacımız olacak" diyor ve ekliyor:

"Şu an konuşulan konulardan biri de hanelere termostatlarını bir derece kısmalarını söylemek. Bu da önemli miktarda gaz tasarrufu sağlayabilir."