Düşman, günlük konuşma dilinde sıklıkla kullanılan bir kelimedir. Yerine hasım kelimesi de kullanılır. Ancak birden fazla anlamı vardır. Hangi anlamı ifade edilmek isteniyorsa yerine geçecek kelime ya da kelime grubunu da bu anlama göre seçmek gerekir.
Düşman, eş anlamlısı birden fazla olan kelimelerden biridir. İlk ve en bilinen anlamının karşılığı hasım kelimesidir. Dostun karşıtıdır. İsim ve sıfat türlerinde, asıl, yan ve mecaz anlamlarda kullanılabilir.
Türk Dil Kurumu düşman kelimesi için altı farklı tanım yapmıştır. Biri sıfat diğerleri isim türündedir. Bu tanımlar şunlardır:
Birinin kötülüğünü isteyen, ondan nefret eden, ona zarar vermeye çalışan kimse, yağı, hasım, antagonist, dost karşıtı.
Bu tanım için verilen örnek cümle şudur:
"Ben ki dans salonlarına, barlara düşman bir adamımdır. (Sait Faik Abasıyanık)"
Birbirleriyle savaşan devletler ve bu devletlerin asker, sivil bütün uyrukları düşmandır.
Örnek cümle şu şekildedir:
"Biz toprağımızdan düşmanı atmaya mecburuz. (Ruşen Eşref Ünaydın)"
Bir şeyin yaşamasına, barınmasına engel olan (Tutum, tavır, güç ve bunun gibi durumlar için kullanılır.)
Mecaz anlamı içeren iki farklı tanımı vardır:
Yağı, hasım, antagonist, düşkün kelimeleri düşman yerine kullanılabilir. Hangi anlamı öne çıkartılmak isteniyorsa yerine geçecek kelime de bu anlama göre cümle içinde kullanılır.
Başka kelimeler ile bir araya gelerek birleşik ve farklı kavramlara karşılık gelen kelimeler üretebilirler. Bu duruma örnek olarak şu ifadeler gösterilebilir.
Düşman başına, düşman kesilmek, peynir düşmanı, düşman ağzı, kaşık düşmanı, ırz düşmanı, can düşmanı…
Bu kelime ile kurulan bazı örnek cümleler ve atasözleri şunlardır: