Ekonomi Tarihinin Arka Sokaklarında Gezinti: Parahistoria

- Doğan Haber Ajansı Ekonomi Müdürü Osman Şenkul'un "Parahistoria" adlı kitabı yayımlandı. Scala Yayıncılık tarafından yayımlanan kitapta, ekonomi tarihinin arka planı, öyküleştirilmiş bölümler ile anlatılıyor.

Yazar-çevirmen Ari Çokona'nın önsözünü yazdığı kitabın adı; “para-” ve “historia”
kelimelerinin birleşmesiyle oluşturuldu. Çokona, Önsöz'de bu ilişkiyi şöyle tanımlıyor:

"“Para-” ön eki; “yanında, yakınında, ona karşı, onun tersine” anlamlarına gelen παρά’dan gelir. Yunancada kendisini izleyen kelimeye birkaç farklı anlam yükleyebildiği halde, İngilizce ve Fransızca gibi çağdaş dillerde iki şekilde kelime türetir: Parapsikoloji’de olduğu gibi, “normal ve doğalın dışında” ve paramedikal, paramiliter
kelimelerinde olduğu gibi “benzer ya da yardımcı” anlamlarını verir. Öte yandan, Osmanlı’da XVI. yüzyıldan önce çıkarılan akçeden büyük gümüş sikkeleri belirtmek için kullanılan ve bugün “mal ve hizmetlerin fiyatını belirleyen değişim aracı ve değer ölçüsü” kavramını ifade eden “para” kelimesi de var. “Parça, ödül, bahşiş, hisse, para” anlamlarına gelen Farsça kökenli “pâre” [پاره]’den türetilmiştir. Dilbilimciler, onun da Hint Avrupa dillerinde “öte, ileri” anlamına gelen per edatıyla [Yunanca πέρα] ilgili olduğunu ve “ödemek, ödüllendirmek” anlamlarını taşıyan per- fiil kökünden türetildiğini söyler. Dediklerine göre, Latince pretium “ödül, fiyat”, İngilizce price “fiyat” ve prize “ödül” kelimeleri de aynı şekilde türetilmiş. Bu arada, Beyoğlu’nun eski adı Pera’nın da aynı edattan geldiğini hatırlatalım. Historia ise “tarih, hikâye, mesele” gibi üç farklı anlam taşıyan Yunanca ἱστορία’dan gelir. Bu durumda, PARAHİSTORİA kelimesine, tarihin arka planı ve yardımcı tarih anlamlarının yanısıra, doğrudan paranın tarihi gibi birçok anlam yakıştırabiliriz."

Kitapta, günümüzde de zaman zaman gündeme gelen "korsanlığın" ekonomi ve ticaret geliştikçe tarih sahnesine çıkışı ve Ege ve Akdeniz'de yaşananlar, bugün de kullanılan fiyatın "tuzlu" olmasının öyküsü anlatılıyor.

Anadolu'da bugün de birer ören yeri olan Efes ve diğer antik kentlerin ekonomideki yerlerinin de yine öyküleştirilmiş olarak anlatıldığı Parahistoria'da, paranın "doğumu" da yine bir öykü eşliğinde anlatılıyor ve paranın doğumuna eşlik eden faizin çıkışına ilişkin bilgiler veriliyor.

Parahistoria'da ayrıca, Mısır piramitlerinin helen yanındaki "En Eski Meslek Anıtı"nın nasıl yapıldığı, mumya piyasası, ekonomide İlk doruk, devletin parayla ilişkisi, asırlar önce kocaman ormanlıkların bulunduğu Mezopotamya’daki ağaç katliamının arka planı yer alıyor.

Önceleri tamamen özgürce yapılan dış ticaret nasıl devletleştiği, ilk gümrüklü alanlar, köle borsası, tarihteki ilk grev, tarihteki ilk ihale yolsuzluğu, Atina'da kurulan "çanak-çömlek mahkemesi" gibi konuların da yer aldığı Parahistoria'da, Sparta'da paranın yasaklanmasının öyküsüde anlatılıyor.

Anadolu'nun ilk kavimlerinden Hattiler'de kadın haklarının nasıl geliştiği, savaşların yoğun olduğu dönemde yükselen "dul ekonomisi" de Parahistoria'da anlatılan bazı diğer öyküleri oluşturuyor.