Emir Buhari’de Yakın Tarih Okumaları

Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. tarafından Emir Buhari Kültür Merkezi’nde düzenlenen ’Yakın Tarih’ okumaları etkinliğine konuk olan Kırklareli Üniversitesi Rektörü Profesör Doktor Mustafa Aykaç, 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisindeki iktisadi değişimi anlattı.Kırım Savaşı’nın Osmanlı Devleti’nin dış borç geleneğinin başlamasında milat olduğunu söyleyen Aykaç, Avrupa’daki sanayi inkılâbının en ağır darbeyi Osmanlı’da zanaatkâra ve bursa ipeğine vurduğunu söyledi. 18. yüzyılın son çeyreğinde başlayıp 19 ve 20. yüzyılları şekillendiren uluslararası ve küresel boyutlarda etkileri olan iki önemli gelişmeye vurgu yapan Prof.Dr. Aykaç, bu gelişmelerden birinin imparatorlukların kaderini belirlemede etkili olan sonuçlarıyla Fransız İhtilali olduğunu söyledi. “Fransız İhtilali’nin en önemli etkisinin çok uluslu yapıya sahip olan devletlerin parçalanması sonucunu doğuran milliyetçilik akımını dünyaya yaymasıdır’’ diyen Aykaç, “Osmanlı tabiiyetindeki farklı etnik ve dini kökene sahip milletlerin, bu akımın etkisinde organize edilerek Osmanlı Devleti üzerinde iktisadi, siyasi çıkarlar peşinde olan özellikle Rusya, İngiltere ve Fransa gibi devletlerin dış politikalarının edilgen bir parçası haline getirildiğini görüyoruz. Yüzyılın başlarında ortaya çıkan Sırp isyanı, Yunan isyanı devamında Ermenilerin, Rumların, Bulgarların muhtelif zamanlarda ayaklanmaları ve bağımsızlık mücadelesi vermeleri dönem içinde Osmanlı Devleti’nin mali, siyasi ve askeri kaynaklarını zaafa uğratan sonuçlar doğuran en önemli gelişmelerden olmuştur” diye konuştu.19. yüzyılda Osmanlı Devleti maddi manevi tüm kaynaklarını, Çarlık Rusya’nın geleneksel politikası olan sıcak denizlere inme ihtirasına karşı seferber etmek zorunda kaldığına dikkat çeken rektör Aykaç, ‘’Bu yüzyılda Çarlık Rusya, Osmanlı Devleti’nde borçlanma girdabına girilip mali iflasın yaşanmasında en etkili olan devletlerin başında gelir. 93 Harbi ise Osmanlı’daki iktisadi küçülmenin yegâne nedeni olmuştur’’ dedi.Osmanlı aleyhinde, döneme karakterini kazandıran bir diğer gelişmenin de 19. yüzyıl içerisinde olgunlaşarak önemli küresel sonuçlar doğuran Sanayi İnkılâbı olduğunu ifade eden Prof.Dr. Aykaç, Osmanlı’nın bu yüzyılda karşılaştığı her sorunun, mücadele ettiği her problemin Sanayi İnkılâbı ile doğrudan ilgilisinin bulunduğuna dikkat çekti. Rektör Aykaç, Sanayi İnkılâbı ile Merkez -Çevre Ülkerler arasındaki ilişkiye yönelik önemli saptamalarda bulundu. Osmanlı ekonomisinin dışa açılmasının 1838 yılında yapılan Balta Limanı Antlaşması ile hayata geçirildiğini vurgulayan Prof. Dr. Mustafa Aykaç, Osmanlı Devleti’nin bu dönem boyunca, merkezi yönetimin gücünü artırmak, orduyu ve maliyeyi güçlendirmek adına Avrupalı devletlerin desteğine ihtiyaç duyduğunu söyledi. Aykaç, “Bu süreçte 1856 Islahat fermanıyla yabancı sermaye yatırımlarına, 1867’de yabancıların Osmanlı ülkesinde toprak satın almalarına izin verilmesi, ekonominin dışa açılmasını kolaylaştıran ve derinleştiren önemli reformlar olmuşlardır’’ diye konuştu.Sanayi İnkılabının ‘’Kapitalist’’ bir gelişme olduğuna dikkat çeken rektör Aykaç, Osmanlı ekonomisinin dışa açılamasının ardından yaşanan gelişmelere değindi. Osmanlı Devleti’nde ekonominin dışa açılmasının bir neticesi olarak Anadolu’nun dış ticaretinin 15 kat artığına dikkat çeken Prof. Dr. Aykaç, Sanayi İnkılabının Osmanlı ekonomisinde yarattığı tahribatı şu sözlerle özetledi:"Ekonominin dışa açılmasının etkisiyle 1820’den 1914’e kadar Avrupa’dan ithal edilen pamuklu tekstil ürünlerinin hacmi 100 kattan fazla artış göstermiştir. 1848 tarihinde Bursa’da kadife ve saten imalatı 20 yıl önceki miktarına nazaran yüzde 80 düşüşle yüzde 20’ye kadar gerilemiştir. Bursa ipek sanayinde bin tezgâh çalışıyor iken 1848’de bu rakam 75’e kadar düşmüştür."