En sağlıklı model başkanlık sistemi

TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Burhan Kuzu, parlamenter sistemin Türkiye’nin sorunlarını “çözer gibi” olduğunu, ancak yine tıkanıklık yaşanacağını belirterek “Sağlıklı işleyecek tek model başkanlık sistemidir. Bu sistemin daha uygun olduğunu düşünüyorum” dedi. Kuzu, önlerindeki iki seçeneğin de “mevcut anayasanın zamanla değiştirilmesi” ve “2011 seçimleri sonrası yeni bir anayasa yapılması” olduğunu kaydetti.

Referandumdan önce başkanlık sisteminin konuşulabileceğini dile getiren Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, önceki gece de Kuzu’dan “yeni anayasa için çalışmalara başlaması”nı istedi. Dün NTV’ye değerlendirmelerde bulunan Kuzu, parlamenter modeli esas alan bir Anayasa çalışması daha olduğunu dile getirdi. Kuzu sözlerini şöyle sürdürdü: “Parlamenter sistem bu ülkenin sorunlarını çözer gibi olur, yine tıkanır. Sağlıklı işleyecek tek model başkanlık sistemi. Fransa’daki model yarı başkanlık sistemi, o model çok sağlıklı değil. Kuvvetler ayrılığı parlamenter modelde yok. ABD Başkanı kongreden izin almadan bir şey harcayamaz. Türkiye’de denetim mekanizmaları çalışmıyor. Gerginlik yapmamak gerekiyor. Yeni anayasa metninin hazırlanacağını düşünüyorum. Parlamenter modelin çıkmazları Türkiye’de çok daha sıkıntı çıkarıyor. ”

Referandum sürecinde muhalefetin Anayasa değişikliği paketine yönelik eleştirilerine dikkat çeken Kuzu, bundan sonraki süreci şöyle anlattı:

“Referandumlar Türkiye’yi geriyor. Artık Türkiye’nin bunları aşması lazım. Muhalefet bundan önceki gibi devam ederse bir sonuç çıkmaz. ‘AK Parti’yle anayasa yapmayız’ dendi. Biz ona rağmen bu metni gündeme getirdiğimizde ‘Uzlaşma komisyonu kuralım’ dedik. Anamuhalefet ‘ben bu işte yokum’ dedikten sonra ben sana üç ay versem ne olacak? Referandum sürecinden çıkarılacak dersler var. Referandumu gerginlik meselesi yapmamak gerekiyor. İktidarla muhalefetin anlaşması gerektiğine işaret ediyor. Yeni anayasayla ilgili şu anda çalışma yok ama çalışmaların bir şekilde başlayacağını düşünüyorum. Anayasa yamalı bohçaya döndü. İki seçenek var; ya mevcut anayasayı değiştirerek gideceğiz ya da iktidar - muhalefet 2011 seçiminden sonra yeni bir anayasa yapılması konusunda bir çalışma başlatacaktır. Yeni bir metin mutlaka hazırlanacak.”

‘Yarı başkanlık sağlıklı değil’

Kuzu, Avrupa’da parlamenter modellerin iyi sonuç vermediği, Fransa’daki yarı başkanlık sistemini de çok sağlıklı görmediğini söylerken, “Kuvvetler ayrılığı parlamenter sistemde yok. Sıkıntı buradan kaynaklanıyor. Parlamenter modeldeki başbakan, ABD’deki başkandan birkaç kat daha yetkili” dedi.

Kuzu sözlerini şöyle sürdürdü: “Amerikan başkanı geldi, dünyayı salladı gibi görünür ama ABD başkanında hiçbir şey yok. Kongreden izin almadan bir kuruş harcayamaz. Orada asıl yetkili parlamentodur. (Bill) Clinton’ın danışmanı Türkiye’ye gelip Meclis’te konuşma yaptı. Orada ‘bizim sistemin adına başkanlık demişler. Ama doğru isim değil. Bizim sistemimiz kongre hükümetidir. Meclisin yetkili olduğu hükümettir denmesi lazım’ dedi. Aynen katılıyorum. Türkiye’de denetim mekanizmaları çalışmıyor. Sadece Türkiye’de değil, parlamenter sistemde çalışmaz. Almanya, İtalya, Fransa gibi ülkeler, kıta Avrupası, demokrasi yerleşmiş, parlamenter sistem körtopal gidiyor. Ama bizim gibi ülkelerde gitmiyor.

Aklımdan zorum mu var?

Batıda ne oluyor? Bir bakan için gensoru verildi, meclisin önüne gelecek. Diyor ki anayasa ‘denetle, düşür.’ Şimdi Avrupa’da pek düşürmüyor ama adam etkilenip istifa ediyor. Bizde böyle bir mekanizma yok. Bu olmayınca parlamentoda niye düşürsün şimdi? Geliyor önüme filanca bakan, bakıyorum gensoruyu CHP vermiş. Verdiği önergeyi görüşüp kendi bakanı mı düşüreceğim. Aklımdan zorum mu var benim? Yani olmayacak birşey. Sistem yanlış kurulmuştur. Bu tamamen kendime ait kanaatlerimdir. ”

38 ülke uyguluyor

Başkanlık sistemi dünyada iki farklı şekilde uygulanıyor. Fransa gibi bazı cumhuriyet rejimlerinde Cumhurbaşkanı aynı zamanda devlet başkanı unvanına sahip ancak altında bir de Başbakan bulunuyor. Yürütme yetkisini başbakanla başkan paylaşıyor. Son söz Cumhurbaşkanı’nda oluyor. ABD gibi bazı ülkelerde ise devlet başkanı hemen hemen tüm yürütme yetkisini kendinde topluyor. Dünyada başkanlık sistemini uygulayan ülkelerin sayısı 38.

HİTLER’e benzettiler korku saldılar

Kuzu, referandum sonucuna ilişkin de şu değerlendirmeyi yaptı: “Bizi Hitler ’e benzetenler bugün mahcup olmuşlardır. Öylesine korku salınmış ki... Beşiktaş’a gittiğimde, CHP’li çalışanlar vardı, hanımefendiler beni çevirdiler, ‘Hocam halimiz ne olacak’ dediler. Türkiye’de artık ‘Kalpazan Recep’ gibi ağır, ipe sapa gelmez sözlerin olduğu dönemler bitmiştir. Ama maalesef bu yapılan kara propaganda gerçek anlamda etkisini gösterdi. Trakya ve Ege’nin bir bölümü, bilhassa sahil kesimleri böyledir. Herkesin, kendine düşen sakinleştirici rolü üstlenmesi lazım.”