BİZE ULAŞIN
Evrenin oluştuğu süreçten günümüze kadar yaklaşık 13.8 milyar yıl geçmiştir. Bebeklik evresindeyken Hidrojen, Helyum ve az miktardaki Lityum içeren evrende, bugün pek çok yeni element bulunmaktadır. Peki bu elementler nelerdir?
Büyük patlama teorisine bakıldığında evrende en çok bulunan element hangisidir? Evrenin en büyük kısmını hidrojen elementi oluşturur ve bu element bir proton ve bir elektrondan oluşur. Yaklaşık %99,9’luk kısım ise hidrojen ve helyum atomlarından oluşmaktadır. Evrende en çok bulunan elementler sembolleri ve özellikleri ile birlikte aşağıda verilmiştir:
Evrende en çok bulunan elementler özellikleri bakımından birbirinden ayrılır. Bu nedenle bazıları atmosferde fazlayken bazıları yer kürede daha fazladır.
Dünyada en çok bulunan element sıralamasında oksijen, %46,1’lik oran ile ilk sırada gelir. Rengi, kokusu ve tadı olmayan oksijen, bir gazdır ve periyodik tabloda 6 – A grubundadır. Oksijen elementinin atom numarası 8’dir. Oksijen, dünyada tüm canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için oldukça önemli bir elementtir. Solunum gazıdır ve canlıların nefes alıp yaşayabilmelerini sağlar.
Dünyanın atmosferinde de elementler bulunur. Atmosferde en çok bulunan element ise %78’lik oranla azottur. Her ne kadar atmosferde bu kadar fazla olsa da azot, yer kürede ve dünyada oldukça az miktarda bulunmaktadır.
Yer kabuğunda en çok bulunan element, hemen hemen tüm elementlerin yarısını oluşturan oksijendir. Oksijenle birlikte yer kabuğunda en fazla bulunan elementler simgeleri ve oranları ile şu şekilde sıralanır:
Büyük Patlama teorisine göre, evrenin oluştuğu ilk dönemlerde sıcaklıklar atom çekirdeklerinin birleşmesine müsaade edecek kadar yüksekti. Bu da hidrojen, helyum ve çok az miktarda lityum gibi hafif elementlerin oluşumuna olanak verdi. Dolayısıyla evrende ilk oluşan element Hidrojen’dir.
Evrenin bebeklik döneminde Hidrojen ve Helyum baskınken yıldızlar oldukça büyüktü; çünkü evren daha küçük ve yoğundu. Hatta günümüzde dev yıldız olarak bilinen 100-150 Güneş kütlesine sahip yıldızlardan daha büyük yıldızlar meydana gelmişti.
Bu büyük ama kısa ömürlü yıldızların çekirdekleri nükleer tepkime esnasında Oksijen, Neon, Karbon, Azot gibi diğer elementleri oluşturdu. Bu elementlerin ağırlığı Hidrojen ve Helyum’dan çok daha fazladır.
Atom ağırlığı Demir’e kadar olan bütün elementlerin oluşumu, ilk yıldızlar ve sonraki yıldızların nükleer tepkimesine dayanıyor. Ağırlık olarak Demir'den daha fazla olan Nikel, Bakır, Cıva, Gümüş, Platin, Kurşun, Uranyum, Sezyum gibi elementler ise süpernova patlamalarındaki büyük miktarlı enerjiler ile oldu.
Süpernova patlamaları ise yakıtı biten yıldızların ölümü anlamına gelir. Peki bu yeni elementlerin atom ağırlıkları düşünüldüğünde evrende en çok hangi gaz bulunur? Elementlerin atom numaraları ile evrende bulunma oranları arasında bir bağlantı yoktur. Hidrojen ilk elementtir, atom numarası düşüktür ancak evrende en çok bulunan element de yine Hidrojen'dir.
