"Feretiko" Fadime'nin Elinde Yeniden Hayat Buldu

Karadeniz'in en önemli yöresel ürünlerinden olan, giyim ya da ev eşyası sektöründe kumaş olarak kullanılan ve 9 yıl önce Rize'de sadece 5 tezgahta dokunmaya başlanan "feretiko", özellikle kurslara gidip sertifika alan Karadeniz kadınlarının bu ürüne sahip çıkmasıyla yok olmaktan kurtuldu.

Rize'de Cumhuriyet'in ilk yıllarında hemen her evde tezgahlarda üretilen, özellikle giyimde yaygın şekilde kullanılan bir kumaş türü olan feretiko, gelişen tekstil sektörüne yenik düştü. "Rize Bezi" olarak da bilinen feretikon bezi, üretiminde kullanılan Hint kenevirinin yasaklanması ve dokumalarda pamuk ipliğinin kullanılmasıyla son yıllarda giderek azaldı.

Bu süreçte feretiko dokumacılığının yeniden yaygınlaştırılması amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı ve Rize Valiliği'nin işbirliğinde 2003 yılında "Rize Bezi Dokumacılığı Projesi" başlatıldı. Aynı yıl kentteki Kız Meslek Lisesi'nde 5 tezgah ile başlanan Rize bezi dokumacılığı kurslarında 9 yılda 6 bin kadın sertifika sahibi oldu. Mezun olan kursiyerlerin kendi iş yerlerini kurması ve sektörün kooperatifleşmesi sayesinde yok olmaya yüz tutmuş feretiko yeniden hayat buldu. Ürettikleri feretikolarla yoğun talebi karşılayamayan iş yeri sahipleri, feretiko dokumacılığında çalıştırılmak üzere yetiştirilecek genç kızlar arıyor.

İyidere Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Muammer Mete, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Rize'de çay tarımının başlamasıyla dokumacılığın durma noktasına geldiğini söyledi.

Eskiden Rize'de her evde bir feretiko tezgahı olduğunu anlatan Mete, "1950'li yıllardan sonra çayın ekonomik getirisinin fazla olmasından dolayı çay tarımına yönelenlerin sayısı arttı. Hint keneviri ekiminin de yasaklanmasıyla dokumacılar ip bulmakta zorlanmaya başladı. Bu nedenle Rize bezini yok olmakla karşı karşıya bıraktı" dedi.

Mete, 2003'te "Rize Bezi Dokumacılığını Geliştirme Projesi" ile İyidere ilçesinin pilot bölge seçildiğini ifade ederek, "Ar-Ge çalışmaları sonucu kooperatif kurduk. Çok sayıda kursiyere Rize bezi dokumacılığını öğrettik. Rize Valiliği birçok kadına kurslar sonrası dokuma tezgahı verdi. Bu çalışmalarla feretiko yeniden canlandı" ifadelerini kullandı.

Kooperatif olarak 16 dokumacı kadın ile yılda 20 bin metrekareye yakın kumaş dokuduklarını kaydeden Mete, şöyle devam etti:

"Feretiko için ipi, Hint keneviri yetiştirmek Türkiye'de yasak olduğu için yurt dışından temin ediyoruz. İpleri tezgahta dokuyup kumaş haline getiriyoruz. Feretiko'dan antibakteriyel çarşaf ve nevresim takımları üretiyoruz. Özellikle teri çektiği için atletlerimiz büyük ilgi görüyor. Atölyelerimizde sürekli üretim yaparak gelen taleplere yetişmeye çalışıyoruz. Hanımların evlerindeki tezgahlarında dokudukları ürünleri pazarlıyoruz. Ürettiğimiz ürünlerin çoğu İstanbul'daki müşterilerimize gidiyor. Feretikodan üretilen 13 çeşit ürünümüz var. Ürünlerin organik olması, talebi her geçen gün artırıyor. Taleplere cevap veremiyoruz, dokumacı bulmakta sıkıntı çekiyoruz."

Rize bezinin doğal renginin krem olduğunu, kimyasal madde katmadan tuzlu su ile yıkanarak beyaz renge dönüştürülebildiğini, kök boyası ile de renklendirilebildiğini vurgulayan Mete, her geçen yıl talebin artmasıyla farklı bölgelere ait bezlerin de Rize bezi adıyla satıldığını sözlerine ekledi.

-Feretikoya gönül veren eller-

Usta öğretici Yücel Bayraktar, Rize bezi dokumacılığını 9 yıldan beri yaptığını belirterek, "2003-2004 yılında başladığımız projede fazla ümidim yoktu. Kaybolmaya yüz tutmuş yöresel el dokumacılığını gelişmiş tekstil sektörü karşısında ayağa kaldırabileceğimize dair endişelerimiz vardı. Artık bazı büyük firmalarla gömlek üretiminde ortaklaşa çalışma yapıyoruz. Çalışmamız büyük ilgi kazanmış durumda" dedi.

Dokumacılardan İlve Kandemir ise feretiko dokumacılığını kursta öğrenip kooperatif bünyesinde çalışmaya başladığını ve günde 12 metre kumaş dokuduğunu belirtti. Kandemir, talebe karşılık vermekte zorlandıklarını söyledi.

Zeynep Kandemir de feretiko kültürünü devam ettirmek için bu işe gönül verdiğini ve artık gelir elde etmeye başladığını belirtti.

Hint keneviri bitkisinin sapından üretilen ve gömlek, iç çamaşırı, masa örtüsü, perde, çarşaf nevresim ve genç kızların çeyizlerine konulan çeşitli dokumalar yapılan feretiko, özellikle iç çamaşırında teri çekmesi ve insanı serin tutmasıyla biliniyor.

Muhabir: Tuncay Bekar