İyte Akademisyenleri Bitkilerin Moleküler Kimlik Kartını Çıkardı

İYTE’li bilim insanları, tohum ıslah çalışmalarında ekonomik ve stratejik önemi olan bir çalışma yaptı. Bitkilerin DNA parmak izini çıkaran İYTE’li bilim insanları sayesinde, Türkiye, tohumculuk sektöründe dışa bağımlı olmayacak.İYTE Moleküler Biyoloji Genetik Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Sami Doğanlar ve doktora öğrencisi İbrahim Çelik, ekonomik değeri olan bazı tarım ürünlerinin moleküler profillerini çıkardı. Böylece bir bitkide bulunan iyi ve kötü özellikler belirlenebilecek ve ıslah programlarında kullanılabilecek. Katlanarak artan gıda gereksinimine karşın tersi bir oranda doğal kaynakların azalması dünyanın en önemli sorunlarından biri. Bu yüzden bitkiler son derece büyük bir önem kazanmış durumda. Türkiye’nin sürdürülebilir tarım alanında dışa bağımlı olmaması ve hatta sektörde lider konumuna yükselebilmesi için sahip olduğu zengin genetik kaynaklarının ortaya çıkarılması ve ıslah çalışmalarında kullanılması gerekiyor. Tüm bu gelişmelerin zarfında Türkiye’nin geleceği açısından çok önemli bir çalışma yapan İYTE’li bilim insanları, ekonomik değeri olan susam, haşhaş, fındık, üzüm, patlıcan, ıspanak, zeytin, bakla gibi birçok bitki için oluşturulmuş genetik kaynakların moleküler profillerini çıkarıyor.İYTE Moleküler Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Sami Doğanlar, yaptığı açıklamada şunları kaydetti: “Avrupa kıtasının tamamında toplam 13 bin bitki taksonu bulunurken, sadece ülkemizde 12 bin bitki taksonu bulunmaktadır. Dolayısıyla ülkemiz, tek başına tüm Avrupa kıtasının sahip olduğu genetik çeşitliliği barındırmaktadır. Ülkemizdeki bu zengin genetik koleksiyonların büyük bir kısmı ulusal gen bankalarında koruma altına alınmış durumda. Ancak, genetik kaynakların gen bankalarında muhafaza altına alınmış olması tek başına yeterli değil. Bu kaynakların ıslah ve çeşit geliştirme çalışmalarında kullanılması gerekiyor. Ülkemizin değişik yörelerinde toplanan kaynakların büyük bir kısmı hastalıklara, zararlılara dayanım, tat ve aroma gibi özgün özelliklere sahip. Bu nedenle, genetik kaynaklarımızın yok olmadan gen bankalarında kayıt altına alınması ve karakterizasyonunun yapılması, sürdürülebilir tarım için şart. Karakterizasyon işlemleri klasik olarak morfolojik karakterle yapılıyor. Ancak, bu yöntemle yapılan çalışmalarda, çoğu karakterin çevre koşullarından etkilenmesinden dolayı hata payı yüksek oluyor. Bu nedenle ulusal genetik kaynaklarımızın moleküler profillerinin çıkarılması gerekiyor. Biz İYTE laboratuvarlarında arkadaşlarla yaptığımız araştırmalar sonucunda tohum bankalarında muhafaza edilen Türk bitki genetik kaynaklarının DNA parmak izlerini çıkardık. Bu sayede genetik çeşitlilik belirlenecek ve tohum ıslah çalışmalarında yüksek oranda başarı sağlanacak.”Genetik kaynakları korumanın tek başına yeterli olmadığına dikkat çeken İYTE Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Doktora öğrencisi İbrahim Çelik, genetik kaynakların moleküler olarak karakterize edilmelerinin gerektiğini söyledi. Anadolu’nun çeşitli yörelerinde toplanan ürünlerin, farklı isimlerle adlandırıldığını bunun da gen bankası maliyetlerini artırdığını ifade eden İbrahim Çelik, sözlerini şöyle sürdürdü: “Örneğin, Tekirdağ’da kurulu bulunan ulusal üzüm koleksiyonunda bin iki yüz civarında üzüm çeşidi muhafaza ediliyor. Bu çeşitlerin hepsinin koleksiyonda her yıl yetiştirilmesi, bakımı, yıllar süren karakterizasyonu ve muhafaza işlemleri pahalıya maloluyor. Ayrıca bu kadar çok sayıda üzüm genotipinin ıslah çalışmalarına alınması da biraz zor. Ama bu koleksiyonun moleküler profillerinin çıkarılması ile bu sayı azaltılabilir. Bu durumda seçilen ve sadece genetik olarak özgün üzüm genotiplerinin ıslah çalışmalarına alınması kuşkusuz daha pratik bir yöntem olacaktır.”Türkiye’nin sahip olduğu genetik çeşitliliğin dünyada tarımsal üretimin iyileştirilmesi açsından son derece önemli bir kaynak olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Sami Doğanlar, “Türkiye sürdürülebilir tarım yapabilmek ve tohumculuk gıda sektöründe rekabetçi olabilmek için bitki genetik kaynaklarına sahip çıkmak zorundadır” dedi.Türkiye için ekonomik değeri olan susam, haşhaş, fındık, üzüm, patlıcan, ıspanak, zeytin, bakla gibi birçok bitkinin moleküler profillerini çıkarttıklarını belirten Dr. Doğanlar, sözlerine şöyle devam etti: “oluşturduğumuz bu kimlik kartları sayesinde bitkiler gen düzeyinde analiz ediliyor. Analizler sonucunda insanlığa faydası olan tarımsal özellikleri belirleniyor; kuraklığa, hastalığa dayanıklılık gibi. Bu analizler sayesinde elde edilen bilgiler ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere araştırmacıların kullanımına sunuluyor.”