Dilimize Arapça dilinden gelip yerleşmiş bir kelimedir. İsim türündedir. Birden fazla anlamı vardır. Farklı kelimeler ile bir araya gelerek yeni anlamlara karşılık gelen yeni ve birleşik kelimeler üretebilir.
Atasözlerinde, deyimlerde de sıkça kullanılan bir kelimedir. Herhangi bir konudaki isteği, çabayı karşılaması için kullanılır. Sonuna aldığı ekler ile olumlu ya da olumsuz yeni kelimeler türetebilir.
Türk Dil Kurumu gayret kelimesi için isim türünde üç farklı tanım yapmıştır. Bu tanımlar ve tanımlar doğrultusunda verilen bazı örnek cümleler şu şekildedir:
Çalışma, çaba, çalışma isteği.
Örnek cümle:
"Arkadaşlarına yardımcı olmak arzu ve gayreti onu acıklı bir duruma düşürüyordu. (Mahmut Yesari)"
(Eskimiş olarak belirtilen bir tanım olarak) Kutsal sayılan şeylere yabancıların saldırmasını görmekten doğan dayanamama duygusu.
Çaba, istek, esirgeme, koruma, kayırma, dayanamama gibi kelimeler gayret eş anlamlısı olarak kullanılan kelimeler arasındadır.
Gayret kelimesi sonuna ya da başına gelen bazı kelimeler ile deyimler, birleşik fiiller ve birleşik kelimeler oluşturabilir. Bu durumlar için bazı örnekler şunlardır:
Gayret dayıya düştü., Gayrete gelmek, gayretine dokunmak, gayret etmek, gayret göstermek, gayret vermek, gayret kuşağı.
Bir kelimenin anlamını pekiştirmek için en iyi yöntem o kelimeyi cümle içinde kullanmaktır. Türkçe'de birçok kelimenin birden fazla eş anlamlısı vardır.
Kelime, cümle içinde hangi anlamı ile yer alıyorsa bu anlama uygun bir eş anlamlı kelime seçilerek onun yerine kullanılabilir.
Gayretin eş anlamlısı ile bazı örnek cümleler şunlardır:
Yeterince çaba göstermediğin hiçbir şeye sahip olamazsın!