Zeki insanların uyum sorunu olduğu, hatta zaman zaman aşırı zekilik ve deliliğin bir ilişkisi olduğu yaygın bir mit. Mit de olsa belki bilimsel bir dayanağı vardır?
Muhtemelen gece uyumayan ya da geç yatan insanların daha zeki olduğu savı, erken yatıp sabah işe giden insanların 'biz gerizekalı mıyız' diye sorgulayıp kızdırıyordur. Kendilerini daha da kızdırmak istemeyiz ama bazı billimsel araştırmalara göre gece geç saatlere kadar uyuyamayan insanların erken yatanlara göre daha zeki olma ihtimali yüksek.
Fakat bu savı "her zeki insan geç yatar, zeki olmayan insan erkenden uyur" biçiminde yorumlamamak gerekir. Psychology Today dergisinde yayınlanan bir makalede gece insanların yattığı saatler ve IQ seviyeleri karşılaştırılmış. Ortaya çıkan sonuç şöyle;
IQ < 75
Haftaiçi: 23:41 - 7:20
Haftasonu: 00:35 - 10:09
90 < IQ < 110
Haftaiçi: 00:10 - 7:32
Haftasonu: 01:13 - 10:14
IQ > 125
Haftaiçi: 00:29 - 7:52
Haftasonu: 01:44 - 11:07
Peki bu geç yatmaların bilimsel açıklaması ne?
BBC'de yayınlanan bir rapora göre geç yatan insanların ruh sağlıklarının yerinde olduğu ve daha az stres yaşadığı ortaya çıkmış. Bunda en büyük etki kortizol adında kas ağrısı, baş ağrısı ve soğuk algınlığına neden olan bir madde. Araştırmaya göre sabah erken kalkanlar daha fazla kortizol kullanıyor bu da fiziksel yorgunluğa sebep oluyor. Bu fiziksel etki ruhsal huzursuzluklara da yol açıyor. Ancak gece geç saatte uyuyanlar için bu huzursuzluk riski daha az.
Kahvelerin gücü adına
Bir diğer etki de halk arasında mitleşmiş, ve bazı bilimsel araştırmalara göre de etkisi sandığımız kadar fazla olmayan kahve. Gece çalışan insanların bir numaralı tercihi meşrubat.
Gün içerisinde adenozin maddesi salgılayan beyin, sinir hücrelerindeki reseptörlerin uyarılmasına neden oluyor. Bu bize yorgunluk hissi veriyor. Kahvedeki kafein ise adenozin maddesine direnip, reseptörleri bloke ediyor. Böylece beyin ve vücut fonksiyonları daha yüksek seviyede işlemeye başlıyor. Kısaca reaksiyon zamanı, hafıza ve genel bilişsel yetenekler iyileştiriliyor. Yani kahve gece uyumayanlara büyük rahatlık sağlıyor.
Bir başka hipotez: "Sürekli meşguliyet onları uykusuz bırakıyor"
Hiç bilimsel olmayan başka bir fikre göre (ya da İngilizce'de educated guess yani bilgiye dayalı tahmin şeklinde ifade edilen bir fikre göre) zeki insanların sürekli bir şeyleri üretme, geliştirme ya da ardı ardına başka şeyleri düşünerek zihinlerini meşgul etme huyları var. Elbette bu kadar çok yaratıcılığa zaman yetmediği için uykularından feda etmek zorunda kalabiliyorlar. Bu da zeki insanların neden uyumadığına dair bir başka hipotez olarak göze çarpıyor.
Aynı kaynaktaki bir başka veriye göreyse zeki insanların gece uyanık kalma huyları daha iyi odaklanma bahanesinden kaynaklanıyor. Gecenin sessizliği, pek fazla dikkat dağıtacak unsur olmaması da bu duruma büyük etki ettiğini söyleyebiliriz.
Satoshi Kanazawa'dan bir başka iddia
Londra Ekonomi ve Siyasal Bilgiler Üniversitesi psikologlarından Satoshi Kanazawa, bireylerin uyku düzenlerinin doğrudan IQ seviyeleriyle alakalı olduğunu savunuyor. Erken yatıp erken kalkanların ya da geç kalkanların diğerlerine göre daha zeki olmadığını savunan Kanazawa bu durumun yaptığı geniş araştırmasında savunuyor.
Gerçi "Siyahi Kadınlar Neden Diğer Kadınlara Göre Daha Az Çekici" gibi ırkçı bir makaleye imza atan bir bilim insanını ne kadar ciddiye almak gerekir? Orası ayrı bir sohbetin konusu.
Düzen karşıtı zeki insanlar
Benim de en fazla katıldığım konu olan düzen karşıtlığı olgusuna Why The Night Owl Is More Intelligent (Gece Kuşlarının Daha Zeki Olmasının Nedeni) makalesinde çok güzel açıklamalara yer verilmiş. Makaleye göre insanlar ortada bir neden yokken kendilerini gündüz çalışmaya ve çeşitli aktivitelere tarih sürecinde alıştırırken geceleri de bu durumu uykuyla alıştırmış gibi görünüyor. Bu alışkanlık öyle büyümş ve düzene oturmuş ki bir anda dünyada normal ve olması gereken bir şeymiş gibi kabul gördü. Ancak makalede zeki insanların bu olguyu pek umursamadıklarını söyleyerek gece ayakta kaldıklarını ve bir nevi yüzyıllardır alışılmış düzene karşı geldiklerini yazıyor.
Bu konuyu Gündüz Vassaf'ın şahane eseri Cehenneme Övgü'deki ilk denemesi Geceye Övgü'den belki hatırlıyorsunuzdur.
Elbette bu bilimsel verilerin ardından 'ben de zeki olacağım ben de geç yatacağım' diyerek düzeninizi bozmayın. Yazının başında belirttiğimiz gibi
'tüm geç uyuyanlar, tüm erken uyuyanlardan zeki değil.'
