Gençlik formülü: Telomer nedir?

Adeta gençlik formülü olan telomer çalışmaları ilk olarak 1938 yılında yapılmaya başlandı. Günümüzde ise daha gelişmiş haliyle karşımıza çıkan telomer, hücre ve dokuların kendini yenileyebilmesini sağlayarak, yaşlılığın getirdiği kırışıkları dahi geçirerek genç bir cilde sahip olmayı sağlar. Ancak yapılan araştırmalar bu tedavinin bazı yan etkilere sahip olduğunu ortaya koymuştur. İşte telomer hakkında merak edilen tüm detaylar...

Telomer nedir?

Telomer yaşlanmayı geciktirici etkisi sayesinde cilt üzerinde sıklıkla kullanılan bir tedavi yöntemidir. Bir enzim olan telomer, yıllardır ünlüler tarafından kullanılmaktadır. Telomer tedavisinde DNA’nın kendini yenileyebilme özelliğini kullanarak dokuların kendini yenilemesi amaçlanmıştır.

Telomerler, gelişmiş hücreler olan ökaryot hücrelerin, kromozomlarının en uç kısmında olup, fazlaca timin, timin, adenin, guanin, guanin, guanin nükleik asit dizileri (çoğunlukla memelilerde görülmektedir) içermektedir. Heterokromatik yapıda olan telomerlerin sentezinden sorumlu enzim telomeraz enzimidir.

Telomerin varlığından ilk defa 1938 yılında haberdar olunmuş ve ilk araştırmalar bu yılda yapılmaya başlanmıştır. Hermann J. Muller Drosophila tarafından başlanan bu çalışmalarda ilk defa melanogaster kromozomu kullanılmıştır. Hermann ayrıca X ışınlarının vücut üzerinde yarattığı değişimleri ve bu değişimin sıklığını araştırmıştır. Çalışma ortamını ve kendini daha da geliştirerek önemli bulgulara imzasını atmıştır. Kırık uçlu kromozomların normal kromozomlar ile daha kolay birleştiği, normal kromozomların kararlı yapıda yani hiçbir şekilde birleşme özelliği göstermediği, gözlemlenmiştir. Bu araştırmaların sonucunda kromozomlarda, birbirlerine tutunmasını sağlayan özel yapıların olduğu kabul görmüştür.

Telomer ne işe yarar?

Bir tür enzim olan telomerler, hücrenin yaşlanmasında, hücre bölünmelerinde, ligazlara ve eksonükleazlara, direnç oluşturan telomerlerin kromozomlarının stabilitesinde, gen expresyonunda ve kromozomların uçlarının değişiminin tamamlanmasında önemli rol oynamaktadır.

Telomerleri, kromozomlardan farklı kılan en önemli şey; telomerik DNA’nın hücre siklusuna bağlı olarak kazanılması ya da kaybedilmesidir. Bu özelliğe; “telomer dinamiği” adı verilir. Telomer dinamiği negatif ise kaybedilen DNA miktarı, yeniden sentezlenecek olan telomer DNA miktarından fazladır. DNA eşlenmesinde yaklaşık 100 baz çifti miktarında DNA kaybettiği ve erken yaşlanmaya yol açtığı 1973 yılında Olovinikov tarafından öne sürülmüştür.

Yaşlılarda lökosit, fibroblast gibi hücrelerin telomer uzunlukları gençlerinkine göre daha kısa olduğundan bu hipotez doğru olarak kabul görmektedir. Telomerik tekrarlar hücre döngülerinde kaybedilir fakat bu tekrarlar telomeraz enzimi sayesinde azaltılmaktadır. Kayıpların azalması telomer etkisini net bir şekilde görmemize olanak sağlar.

Telomerin yaşlanmadaki rolü nedir?

Dokularda bulunan telomerlerin uzamasından sorumlu sistemler hücre replikasyonu sırasında görevlerini yerine getiremezler. Sistemlerin görevinin aksamı durumunda telomer kısalması meydana gelir.

Yaşlılara oranla gençlerde bulunan telomerler daha uzundur. Telomer uzunluğunun hücrenin yaşama süresini belirlediğini söylemek yanlış bir anlatım olmaz.

Özellikle eşey hücrelerinde telomerlerin bakımı sıklıkla ve itinayla yapılmaktadır. Bunun sebebi anne ya da babanın kalıtsal özelliklerinin eşey hücreleri aracılığıyla yapılıyor olmasıdır. Telomerin bakımları, telomeraz aktivitesi sayesinde yapılır.

Uzun yıllardır yaşlanmanın önüne geçmek, ömür uzatmak için çeşitli çalışmalar yapılıp, bazı şeylerin insan ömrünü uzattığı öne sürülmüştür. 1900’lü yıllardan ber yaşlılığı geciktirmenin nasıl mümkün olduğu merak konusu olmuştur. En son telomer ile yapılan çalışmalarda, telomer boylarının uzatılması ile yaşlılığın geciktirilip, insan ömrünün artırılabileceği öne sürüldü. 2015 yılında yılında yayınlanan bir dergide, J. Ramunans E. Yakubov ve çalışma arkadaşlarının, telomerlerin boylarının uzatılabileceğini ve bu uzatma işlemini gerçekleştirdikleri, yazıldı(FASEB). Bu yaşlanmanın geciktirilebileceği anlamını taşıyordu.

Bu çalışmalarda DNA değil mRNA(mesajcı RNA) kullanılmıştır. Telomerlerin uzatılması sonucunda hücreler artık ömürleri boyunda mitoz bölünme geçiremezler. Bu durum kanser oluşumu riskini artırdığından, telomer uzatılmasının yaşlılık geciktirici bir tedavi olarak kullanılması oldukça risklidir. Ortada böyle bir risk varken telomer uzatılmasının bir tedavi yöntemi olarak görülmesi çok mantıklı bir düşünce değildir. California San Francisco Üniversitesi 2019 yılının Haziran ayında, uzun telomerlerin beyin kanseri(tümör) oluşumuna neden olduğu ile ilgili raporlar yayınlamıştır.

Telomer tedavisi nedir?

Telomer tedavisi, telomerlerin boyutunun uzatılarak ömrünün artırılmasına dayanmaktadır. Yıllardır üzerinde çeşitli çalışmalar yapılan telomer tedavisi günümüzde o kadar güvenli bir tedavi yöntemi olarak tercih edilmemektedir. Genetik hastalıklar, kas hastalıkları, kök hücre tedavisi, kalp hastalığı ve diyabette telomerlerin önemli bir rolü vardır. Bu tür hastalıkların gelişmesi halinde doktor hasarlı dokudaki telomer uzunluğunu görebilmek adına telomer testi isteyebilir.

Bunun yanında telomer uzatan besinler yardımıyla telomerlerin boyunun artırılabileceği öne sürülmüştür. Bu hipotezin günümüzde kanıtlanabilmiş herhangi bir yanı yoktur. Ancak yaşlanmaya karşı tüketilebilecek besinler bulunmaktadır. Bu tür besinler yaşlanmanın önüne telomeri uzatarak değil, içerisindeki vitamin ve mineral sayesinde yapmaktadır. Cilt için oldukça yararlı besinleri ise şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Yumurta
• Mantar
• Yulaf
• Hindi eti
• Nohut
• Süt
• Bulgur
• Tam buğday ekmeği
• Ispanak
• Badem
• Brokoli
• Zeytinyağı
• Yer fıstığı
• Kuşburnu
• Ananas
• Kivi
• Portakal
• Havuç
• Kayısı

Siz de yaşlanma belirtilerini yok etmek ve daha genç görünmek istiyorsanız bu besinleri düzenli olarak tüketerek istediğiniz sonuçlara ulaşabilirsiniz. Ancak her besinde olduğu gibi bu besinleri de dengeli olarak tüketmeli, aşırı tüketiminden kaçınmalısınız.