GRAFİKLİ - Nahçıvan Anlaşması 10. yılında tarihi dönemeçte

BAKÜ (AA) - RUSLAN REHİMOV - Türk devletleri arasındaki iş birliğinin çatı kuruluşu Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyinin (Türk Keneşi) kuruluşunun dayanağı olan Nahçıvan Anlaşması, 10. yılına amacına bir adım daha yaklaşarak girdi.

Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan'ın kurduğu Türk Keneşi, bugün bağlantılı kuruluşları, Özbekistan'ın tam üye, Macaristan'ın ise gözlemci olarak katılımıyla, 10. yılında artık çok daha güçlü ve etkin uluslararası platform haline geldi.

Türk dili konuşan ülkeler arasında temeli 1992'de Ankara'da gerçekleştirilen devlet başkanları zirvesinde atılan kurumsal iş birliği, 3 Ekim 2009'da Azerbaycan'ın ev sahipliğinde Nahçıvan'da, Türkiye, Kazakistan ve Kırgızistan devlet başkanlarının katıldığı toplantıda imzalanan anlaşmayla daha resmi bir hüviyete büründü ve daimi bir yapı olan Türk Keneşi kuruldu.

Türk Keneşi'nin amacının Türk devletleri arasında kapsamlı iş birliğini derinleştirmek, bölgesel ve küresel barış ile istikrara katkıda bulunmak şeklinde tanımlandığı Nahçıvan Anlaşması'nda, iş birliğinin üye ülkeler arasındaki ortak tarih, kültür, kimlik ve dil birliğinden kaynaklanan özel dayanışma temelinde inşa edileceği belirtildi.

Anlaşmada, dış politika konularında ortak tutum benimsenmesi, terör ve diğer suçlarla mücadelede eylemlerin koordine edilmesi, ticaret ve yatırım için uygun koşulların yaratılması, kapsamlı ve dengeli bir ekonomik büyümenin sağlanması, bilim, teknoloji, eğitim ve kültür alanlarında etkileşimin genişletilmesi gibi konular temel amaç ve görevler olarak belirlendi.

Nahçıvan Anlaşması'nın imzalanmasından sonra geçen 10 yılda, Türk Keneşi üye ülkeleri arasında iş birliğinin derinleşmesi, kurumun güçlenmesi ve etkinliğinin artması yönünde önemli adımlar atıldı.

Devlet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, akil insanlardan oluşan Aksakallar Konseyi, Kıdemli Memurlar Komitesi ve merkezi İstanbul'da bulunan sekretaryadan oluşan Türk Keneşi'nin kurulmasından bu yana devlet başkanlarının katılımıyla 6 zirve düzenlendi.

Kazakistan'ın Almatı kentinde 21 Ekim 2011'de düzenlenen zirvede ekonomi ve ticaret, 23 Ağustos 2012'de Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te gerçekleştirilen zirvede bilim ve kültür, 16 Ağustos 2013'te Azerbaycan'ın Gebele kentindeki zirvede ulaşım, 5 Haziran 2014 Bodrum'daki zirvede turizm, Kazakistan'ın başkenti Nur Sultan'da 11 Eylül 2015'teki zirvede medya ve enformasyon, 3 Eylül 2018'de Kırgızistan'ın Çolpan Ata kentindeki zirvede ise gençlik ve ulusal sporlar ön plana çıkartıldı.

- Bağlantılı kuruluşlar, Türk dünyasının birliğinin güçlenmesine katkı sağladı

Dönemin Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in önerisiyle 25 Mayıs 2010'da Astana'da Türk Keneşi'ne bağlı Uluslararası Türk Akademisi kuruldu.

Türk dünyasının eski çağlardan günümüze kadar tarih, dil, edebiyat ve kültürünü araştırmayı, Türk devletlerinin insanlık medeniyetindeki yeri ve katkısını orijinal kaynaklar temelinde tespit etmeyi amaçlayan Türk Akademisi, kısa zamanda bilimsel araştırmaları koordine eden merkez haline geldi.

Türk Keneşi, eğitimin yanı sıra kültür konularında da faaliyetini genişletti ve 2012'de Bişkek'te yapılan toplantıda Uluslararası Türk Kültür ve Mirası Vakfının kurulmasına karar verildi.

Türk dili konuşan halkların kültür ve mirasının korunması, araştırılması ve teşvik edilmesini amaçlayan, merkezi Bakü'de bulunan vakıf, 2015'ten beri faaliyet gösteriyor.

Türk Akademisi ve Türk Kültür ve Mirası Vakfının yanı sıra daha önce kurulan fakat Türk Keneşi'nin bağlantılı kuruluşları olan Ankara merkezli TÜRKSOY ile Bakü merkezli Türk Parlamenter Asamblesinin hayata geçirdiği projelerle Türk dünyasının birlik ve beraberliğinin güçlendirilmesine katkı sağlandı.

- Türk Keneşi ülkelerinin birbirleriyle ticaret hacmi arttı

Türk Keneşi çerçevesindeki iş birliği üye ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesine de katkı sundu. Üye ülkeler arasındaki ticaret hacmi de 4 yıl öncesine göre yüzde 22 artışla yaklaşık 9 milyar dolar oldu.

Mayıs 2019'da, karşılıklı ticaret ve yatırım ilişkilerinin gelişmesine destek amacıyla Türk Keneşi'ne bağlı Türk Ticaret ve Sanayi Odası kuruldu.

Şimdi ise ekonomik ilişkilerin daha da geliştirilmesi amacıyla Türk Yatırım Fonunun kurulması planlanıyor. Başlangıçta yaklaşık 600 milyon dolarlık olması öngörülen fonun yakın tarihlerde faaliyete geçmesi bekleniyor.

- Özbekistan ile Türk Keneşi daha güçlü olacak

Belirli politik endişeler nedeniyle yıllardır Türk Keneşi'nin dışında bulunan Özbekistan'ın da kuruma katılacak olması, Türk Keneşi'ni siyasi ve ekonomik olarak güçlendirecek.

Özbekistan Senatosu, geçen ay yapılan olağanüstü toplantıda Nahçıvan Anlaşması'nı onayladı ve Özbekistan'ın Türk Keneşi'ne üyelik süreci resmiyet kazandı.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, 15 Ekim'de Bakü'de düzenlenecek Türk Keneşi 7. Zirvesi'ne katılacak ve Özbekistan bu tarihten itibaren kurumun üyesi olacak.

Birleşmiş Milletler nezdinde imzaladığı Tarafsızlık Anlaşması sebebiyle bu tarz uluslararası organizasyonlarda yer almak istemeyen Türkmenistan'ın ise Türk Keneşi'ne gözlemci olarak katılması, hatta daha sonraki süreçte tam üye olacağı öngörülüyor. Özbekistan ve Türkmenistan da dahil edildiğinde toplam ticaret rakamı 16 milyar doları bulacak.

- Türk Keneşi'nin Avrupa'ya kapısı Macaristan

Macaristan'ın 3 Eylül 2018'de Kırgızistan'ın Çolpan Ata kentindeki zirvede gözlemci statüsü alması, kuruma önemli artı sağladı.

Budapeşte'de Türk Keneşi'nin Avrupa temsilcilik ofisi 19 Eylül'de açıldı. Bu ofisin Türk Keneşi-Macaristan ilişkilerini güçlendirmenin yanında AB ve Avrupa kurumları ile iş birliğini artırmasına yardımcı olacağı öngörülüyor.