Gündüz, isim ve zarf türünde farklı anlamlar için kullanılabilen bir kelimedir. Günün bir bölümü anlamına gelir. Halk arasındaki günlük kullanım dilinde en çok tercih edilen kelimeler arasında yer alır.
Gece kelimesi gündüzün zıt anlamlı kelimesidir. Gün, aydınlık gibi kelimeler bu kelime yerine cümle içinde kullanılabilir.
Türk Dil Kurumu gündüz kelimesi için biri isim diğeri zarf olan iki farklı tanım yapar. Bu tanımlar ve bu tanımlar için verilen örnek cümleler şu şekildedir:
Günün sabahtan akşama kadar süren aydınlık bölümü.
Örnek cümle:
"Tan yeri ağarmış, gündüz olmaya başlamıştır. (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)"
Gündüz eş anlamlısı olarak gün ve aydınlık kelimeleri kullanılır. Cümle içinde gündüz kelimesi yerine geçebilirler. Başka kelimeler ile bir araya gelerek yeni anlamlar ifade eden kelimeler de türetebilirler.
Bu durum için bazı örnekler şunlardır: Gündüz feneri, gece gündüz, gündüz gözüyle, gündüz gösterimi, gündüz sefası, gündüz yırtıcıları, dal gündüz…
Gündüz kelimesinin kullanıldığı deyimlere örnek olarak da şu deyim gösterilebilir:
Gündüz külahlı, gece silahlı: Gerçekte iyi olmadığı halde iyi biri gibi görünen kişiler için kullanılan bir söz.
Bir kelimenin anlamını pekiştirmek için en iyi yöntem o kelimeyi bir cümle içinde kullanmaktır.
Gündüzün eş anlamlısı olan kelimeler ve gündüz kullanılarak kurulan bazı örnek cümleler şunlardır: