Güneş tutulması nedir, hangi tarihlerde yaşanır? Sorularına yanıt

Dünyaca ünlü arama motoru Google güneş tutulmasına özel Doodle hazırladı! Özel günleri, edilen icatları, dünyayı değiştiren insanları unutmayan ve bu günlerde Doodle hazırlayan Google'nin temasının konusu dün Dünya Kadınlar Günü iken bugün de ''Güneş tutulması nedir?'' oldu. Biz de Güneş tutulması nedir?, Hangi tarihlerde gerçekleşir? Güneş tutulması çeşitleri nelerdir? gibi soruları Mynet.com kullanıcıları için hazırladık.

GÜNEŞ TUTULMASI SAAT KAÇTA GERÇEKLEŞECEK?

Yılda bir kez gerçekleşecek olan güneş tutulması 2016 yılının ilk Güneş tutulması olacak ve Türkiye saati ile 03.57'de görülebilecek.

GÜNEŞ TUTULMASI TÜRKİYE'DEN GÖRÜLEBİLECEK Mİ?

Bu muhteşem doğa olayı malesef Türkiye'den net bir şekilde izlenemeyecek. Tam güneş tutulmasını Sumatra, Borneo Sulawesi ve Pasifik Okyanusu’ndaki konumlardan görülebilecek. Güney/Doğu Asya, Kuzey/Batı Avustralya, Pasifik ve Hint Okyonusu gibi bölgelerde ise Parçalı Güneş tutulması şeklinde görülecek. 9 Mart'ta Türkiye'den görülemeyecek ancak 21 Haziran 2020'de Halkalı Güneş Tutulmasını ise parçalı tutulma olarak izleyebilecek.

GÜNEŞ TUTULMASI NEDİR?

Ay'ın Dünya ile Güneş arasında bulunduğu zaman Güneş'in Dünya'dan görülmemesi veya kısmen görülmesi olayına güneş tutulması denir. Dünya ile Güneş ve Dünya ile Ay arasındaki mesafeler, yörüngelerin elips şeklinde olmasından dolayı, devamlı değiştiği için güneş tutulması bir kaç şekilde olmaktadır. Dünya, Ay'ın gölge konisinin herhangi bir kısmından geçerse Güneş Dünya üzerindeki bir gözlem yerinden görünmez, bu gözlem yeri için tam güneş tutulması gerçekleşmiş olur. Dünya Ay'nın gölge konisinin içinde bulunduğu süre, aynı zamanda güneş tutulmasının da süresidir. Dünya Ay'nın gölge konisinin tepesine yakın geçtiği oranda güneş tutulmasının süresi kısalır. Dünya Ay'ın gölge konisinin uzantısından geçerse Dünya üzerindeki bir gözlemci ,Ay'ın gölgesinden dolayı, Güneş'in ortasını göremez sadece halka şeklinde kenarlarını görür ki buna halkalı güneş tutulması denir. Dünya Ay'ın yarı gölge konisinde bulunduğu zaman ancak Güneş'in bir parçasını görür ki buna da parçalı güneş tutulması adı verilir.Güneş tutulması için Ay'ın yeni ay evresinde ya da bu evreye yakın bir konumda olması gerekir. Ay tutulması için ise Ay'ın dolunay evresinde veya bu evreye yakın bir konumda olması gereklidir. Ancak sadece bu şartlar ay ve güneş tutulmaları için yeterli değildir. Aksi halde her yeni ay evresinde bir güneş tutulması, her dolun ay evresinde de bir ay tutulmasının görülmesi gerekirdi. Buradaki şartların yetersizliği Ay'ın yörünge düzleminin ekliptik düzlemiyle çakışmamasından ileri gelir. Bu iki düzlem arasında 5° 9' ‘lık bir açı mevcuttur.

GÜNEŞ TUTULMA TÜRLERİ

Tam Güneş Tutulması: Ay'ın Güneş'i Dünya'dan disk halinde görünen ışıkyuvarını tümüyle örtmesi ile oluşur. Güneş'in çok parlak olan ışıkyuvarı Ay'ın karanlık gölgesi ile örtülür ve Güneş'in ışıkyuvarından çok daha soluk olan Güneş tacı çıplak gözle görülebilir hale gelir. Tutulmaya ancak tam tutulma zamanında güvenli olarak çıplak gözle bakılabilir. Bu sırada hava, parlak yıldızlar ve gezegenler gözle görülebilecek kadar kararır. Tam tutulma, Dünya yüzeyindeki dar bir koridorda gözlenebilir.

Halkalı Güneş Tutulması: Ay'ın, Güneş'in önünden tam kavuşumlu geçişinde Güneş'i tam örtmediği zaman gözlemlenir. Ay'ın çapı, Güneş'in ışıkyuvarının çapının yaklaşık 400'de biridir. Ancak Ay'ın Dünya'ya uzaklığı, Güneş'in uzaklığının yine yaklaşık 400'de biridir. Bu yüzden Ay'ın Dünya'dan görünür büyüklüğü Güneş ile yaklaşık olarak aynıdır. Ancak gerek Dünya'nın Güneş çevresindeki, gerekse Ay'ın Dünya çevresindeki yörüngeleri tam daire olmadığından, Ay her tam kavuşumlu geçişte Güneş'i tam olarak örtmez. Bu durumda, Güneş diskinin Ay tarafından örtülmeyen kısmı, Dünya'dan halka şeklinde gözlemlenir.

Hibrit Güneş Tutulması: Tutulmanın Dünya yüzeyinin bazı bölgelerinde tam, bazı bölgelerinde halkalı olarak gözlenmesi demektir. Hibrit tutulmalar ender olarak görülür.

Parçalı Güneş Tutulması: Ay'ın Güneş'i kısmen örtmesi sonucunda oluşur. Her tam ve halkalı tutulma, parçalı tutulma olarak başlar ve tam kavuşumdan sonra yine parçalı tutulma halinde devam eder ve biter. Tam tutulma sırasında, tutulmanın tam olarak gözlenebildiği Dünya yüzeyindeki dar koridorun dışındaki geniş alanlarda, tutulma parçalı tutulma olarak görülür.

GÖZLEM

Çok kısa bir süre bile olsa Güneş'e doğrudan bakmak, göz retinasında kalıcı hasara ve dolayısıyla körlüğe varan görüş kalıcı görüş bozukluklarına neden olabilir. Retina acıya duyarlı olmadığından, bu hasarın oluşma hissi algılanmaz. Olağan koşullar altında Güneş, doğrudan bakılamayacak kadar parlaktır. Ancak tutulma sırasında Güneş kısmen örtüldüğünde, parlaklığı azalıp doğrudan bakılabilir olduğu yanılsaması kolaylıkla oluşabilir. Özellikle çocuklar ve deneyimsiz gözlemciler bu yanılgıya kolaylıkla düşebilirler. Göz bebeği en parlak nesneye değil, ortamdaki toplam ışığa göre tepki verir. Dolayısıyla göz bebeği Güneş diski kısmen örtüldüğünde, Güneş'in normal haline bakıldığı durumdan daha geniş olur, böylelikle retina Güneş'in örtülmeyen kısmından gelen ışınıma daha çok maruz kalır. Bu yüzden, tam tutulma süresi dışında tutulma halindeki Güneş'e doğrudan bakmak, normal koşullardaki Güneş'e bakmaktan daha tehlikelidir. Güneş'e özel önlem alınmaksızın dürbün, teleskop, fotoğraf makinesi vizörü gibi optik araçlarla bakmak ise, çıplak gözle bakmaktan çok daha tehlikelidir.

Parçalı ve Halkalı Tutulmalar

Parçalı ve halkalı Güneş tutulmalarının izlenmesi, özel göz koruması gerektirir. Güneş diski, ancak Güneş ışınımının zararlı bölümünün uygun şekilde filtrelenmesi ile güvenli olarak izlenebilir. Güneş gözlükleri, yeterli olmadığından uygun değildir. Ancak uygun olarak tasarlanıp üretilmiş sertifikalı Güneş filtreleri Güneş tutulmasının doğrudan izlenmesi için güvenli olabilir.

Güneş diskinin en güvenli izlenme yöntemi, projeksiyondur. Bu yöntem, Güneş görüntüsünün, dürbün, teleskop ya da dip kısmında yaklaşık 1 mm çapında bir delik açılmış bir karton kutu kullanılarak beyaz bir kağıda düşürülmesi ile gerçekleştirilebilir. Güneş'in bu şekilde yansıtılmış görüntüsü güvenle izlenebilir. Parçalı tutulma sırasında, Güneş'in ne kadarının örtüldüğüne bağlı olarak havada kararma farkedilebilir. Ancak Güneş koronası (taç tabaka) görünmez. Güneş'in yaklaşık üçte ikisi veya daha çoğu örtüldüğünde gün ışığının solduğu anlaşılabilir.

Tam Tutulma

Tam Güneş tutulmasını, Güneş'in ışıkküresi Ay'ın diski tarafından tam olarak örtüldüğünde, çıplak gözle, dürbünle veya teleskopla doğrudan izlemek güvenlidir. Güneş tacı (korona) bu sırada gözlemlenebilir, renkyuvarı ve hatta Güneş püskürtüsü görülebilir. Ay'ın diski Güneş'in ışıkyuvarını tam olarak kapatmadan önce Baily boncukları görülür. Bunlar, Ay vadilerinden kaçıp Dünya'ya ulaşan Güneş ışınlarıdır. Tam tutulma, son gün ışığının Ay diskinin kenarından kurtulduğu anda görülen elmas yüzük etkisi ile başlar. Elmas yüzük yok olur, hava belirgin olarak kararır, parlak yıldızlar ve gezegenler görünür. Tam tutulma, baştakinin tam karşı tarafından ilk gün ışığının gözükmesi ile tekrar oluşan elmas yüzük etkisi ve hemen ardından tekrar görünen Baily boncukları ile sona erer.