Hangi korona aşısı nasıl çalışıyor?

Küresel aşı devi AstraZeneca, bir ay arayla alınan iki doz aşının koronavirüse karşı koruyuculuk oranın %62 olduğunu açıkladı.

Ancak önce yarım doz, ardından bir ay sonra tam doz alan gönüllülerin oluşturduğu alt grupta aşı etkinlik oranının %90 olduğu görüldü. Aşının ortalama etkinlik oranı ise %70.

Pfizer ve biyoteknoloji şirketi Moderna tarafından geliştirilen aşıların ise semptomatik enfeksiyonlara karşı %95 koruma sağladığı görülüyor.

Pfizer ve Moderna aşılarında benzer bir teknoloji kullanılırken, AstraZeneca aşı geliştirmede farklı bir yaklaşımdan faydalandı.
Altı aşı ABD’de federal hükümet desteği alırken, dünya çapında onlarca aşı da geliştirilme aşamasında.

En gelişmiş bazı aşı adaylarının arkasındaki teknolojiye bir göz atalım. Aşıların çoğu üçüncü aşamada. Yani ABD’deki FDA ve diğer düzenleyicilerden onay almadan önceki son adımda.

PFIZER VE BIONTECH

Pfizer ve Almanya merkezli ortağı BioNTech yeni bir yaklaşım kullanarak, aşılarında mRNA kullandı. Bu tasarım hızlı geri dönüşlere izin veren bir tasarım. Aşı geliştirilirken ihtiyaç duyulan tek şey, virüsün genetik dizisi. Bu yöntemde virüsün kendisine dahi gerek duyulmuyor.

Bu vakada BioNTech araştırmacıları, koronavirüsün yüzeyinde bulunan, ona çıkıntılı bir görünüm veren spike protein parçası için küçük bir parça genetik malzeme kodlaması kullandı.

mRNA yani haberci RNA, hücrelerin okuyabileceği ve spike protein yaparken kullanabileceği genetik kodun tek bir dizisidir. Bu aşıda mRNA vücuttaki ücrelere virüsteki sivri uçlu proteinin belli bir parçasının yapması talimatını verir.

Ardından bağışıklık sistemi bunu görür ve yabancı olarak algılar, gerçek enfeksiyon meydana geldiğinde saldırmaya hazırlanır. mRNA oldukça kırılgandır ve bu nedenle lipit nanopartiküller ike kaplıdır. Bu doku oda sıcaklığında eriyebilen yağımsı bir maddedir.

Pfizer aşısının -100 derecede saklanması gerekliliği de buradan gelir. Bu da nakliyat ve depolamada özel ekipmanlar kullanılması gerekliliğini doğurur.

MODERNA

Moderna’nın aşısı da mRNA tabanlı bir aşı. Moderna, web sitesinde ‘mRNA, hücre için tıpkı bir yazılım gibidir’ ifadesini kullanır.

Tıpkı Pfizer/BioNTech aşısında olduğu gibi hücreler için spike protein yapılmasını kodlar. Bu dikkat edilmesi gereken bir seçimdir. Bilim insanları, bir parça seçmek zorunda kaldıkları virüsün zamanla fazla mutasyona uğramayacağını veya fazla değişmeyeceğini düşündüler. Virüs saldırdığı hücreleri kavramak için sivri uçlu proteini kullanır ve viral olarak kopyalandıktan sonra yapı stabil kalır.

Moderna, aşısındaki mRNA’yı korumak konusunda lipit nanopartiküller için farklı bir formülasyon geliştirdi; ancak bu formül şirket sırrı olarak saklanıyor. Fakat kendi yaklaşımlarının en iyisi olduğunu düşünen Moderna, aşının yalnızca -20 derecede nakliye edilebileceğini ve 30 gün boyunca 2 derece ila 8 derece arasında, standart ev tipi buzdolaplarında saklanabileceğini söyledi.

ASTRAZENECA

AstraZeneca’nın aşısı, Oxford Üniversitesi’nde bir ekip tarafından geliştirildi. Bu aşıda proteini koronavirüsten hücrelerin içine taşımaj için adenovirüs adlı yaygın bir grip virüsü kullanıldı. Ayrıca spike proteinin küçük kopyalarını üreterek, vücudun kendi aşısını ürestmesini hedefler.

Adenovirüs, şempaneleri enfekte ederken insanları hasta etmez. Virüs, kendini kopyalamayacak şekilde değiştirildi ve sonra tüm koronavirüs spike proteinleri için DNA kodlamasıyla hücreye enjekte edilmek için genetiği düzenlendi.

Bu yöntem aşı üretmek için en ucuz, ancak RNA kullanımına göre daha yavaş bit yöntem. Ancak şirket, aşıyı dünyanın dört bir yanına ucuz fiyatlarla sunma sözü verdi. Şirket tarafından verilen bilgiye göre aşı, standart bir soğutucuda altı ay stabil kalabiliyor.

JOHNSON & jOHNSON

Janssen’in geliştirdiği koronavirüs aşısı bir rekombinant vektör aşıdır. Tıpkı AstraZeneca aşısında olduğu gibi bu aşı da adenovirüs kullanır. Ayrıca spike protein üretmek için genetik talimatlar verir. Bu aşı daha önce pazarda test edildi.

Adenovirüs 26 vektör şirketin Ebola aşısı için yapılmıştı. Ebola aşısı Temmuz ayında Avrupa Komisyonu’ndan pazarlama izni aldı.

Tek seferlik bir aşı olsa da, iki dozun daha iyi koruma sağladığına yönelik kanıtların ardından Johnson & Johnson İngiltere’de iki dozluk bir Faz 3 denemesi başlattı.

NOVAVAX

Maryland merkezli biyoteknoloji firması Novavax protein alt birimli aşılarda uzman bir şirket. Baz olarak virüs benzeri nanopartiküller kullanır ve genetik olarak tasarlanmış koronavirüs spike proteini kaplar. Bu denenmiş ve gerçek bir aşı yaklaşımıdır. Yenidoğanlara verilen hepatit B aşısı, HPV aşısı ve Sanofi’nin geliştirdiği grip aşısı, protein altbirimli aşılar arasındadır.

Novavax, koronavirüs spike proteinini hücrelere sokmak ve sonra protein üretmek için bakulovirüs adlı bir virüs kullanıyor.

SANOFİ

Bu da protein altbirimli bir aşıdır. Sanofi’nin FluBlok adlı grip aşısındaki teknolojiyi kullanır. Ayrıca spike protein parçalarını büyütmek için bakulovirüs kullanır.

SINOVAC

Çinli şirket Sinovac, aşısında etkisiz hale getirilmiş virüsler kullanır. Bu method aşılamadaki en eski yöntemlerden biridir. Tüm koronavirüsler büyütülür, öldürülür ve aşı haline getirilir. Aynı şekilde Sinopharm’ın aşısı da inaktive edilmiş virüslerden elde edilir.

SPUTNİK

Rusya’nın Sputnik adlı koronavirüs aşısı adenoviral vektör aşıdır. Spike proteinin genetik materyalini vücuda taşımak için adenovirüs 5 adlı yaygın bir grip virüsünü kullanır.