Haydar Aliyev: Ölümden sonra yaratılan kült

Leyla Najafli

BBC Azerice

Haydar Aliyev, iktidara geldiği 1993 yılından ve hatta 2003'te ölümünün ardından dahi hayranlık ve saygının yanı sıra nefrete de yol açmış bir siyasi figür.

Sovyetler Birliği'nin yıkılmasının hemen ardından iktidara gelen ve ülkesini demir yumrukla yöneten eski KGB yetkilisi için yıllar içinde çok fazla sıfat kullanıldı: "ulu önder", "dahi siyasetçi," "halkın parlak çocuğu".

Ancak resmi olarak o, Azerbaycan'ın Milli Lideri olarak anılıyor.

Muhalifler, bu eleştiri kültünün, oğlunun iktidarına meşruiyet kazandırmak için yaratıldığını savunuyor.

2013 aynı zamanda Aliyev'in doğumunun 90. yıl dönümü. Yılın başlarında, kendisinden sonra iktidarı devralan oğlu İlham Aliyev, yıl dönümünün resmi düzeyde kutlanması bir talimata imza koydu.

Çiçek Bayramı

İlham Aliyev'in on yıldan beridir devam eden iktidarı süresince eski liderle ilgili anmalar oldukça arttı ve yayıldı.

Bu anmalardan biri de 10 Mayıs'a denk gelen, "Çiçek Bayramı", Haydar Aliyev'e adanmış yeni bir ulusal bayram.

Bayram için ithal edilen çiçeklere, her yıl giderek artan şekilde on milyonlarca euro harcanıyor.

Bu çiçeklerin bir çoğu da, eski cumhurbaşkanının portresini oluşturacak şekilde bir araya getiriliyor.

Başkent Bakü, Cuma günü büyük kutlamalara hazırlanıyor. Belediye başkanı, Aliyev'in büyüklüğü ve "halkın ve devletin kurtarıcısı" sıfatıyla bu kutlamaları hak ettiğini düşünüyor.

Uzun süre Azerbaycan'da çalışan ve Aliyev'i 1991 yılından itibaren tanımış olan gazeteci yazar Thomas Goltz da Aliyev'in Milli Lider statüsünü hak ettiğini düşünüyor.

"SSCB'nin dağılmasından hemen sonra, Azerbaycan egemenlik vasfını yerine getiremeyen bir devlet olarak görülmeye başlanmıştı. Haydar Aliyev, katı ve çoğu zaman gaddar tavrıyla bu durumu değiştirebildi."

Gaddar kararlılık

Azeri, siyasi uzman Arastun Oruclu, bu tür bayramların nedeni, "mevcut hükümetin hiçbir ideolojik temelinin olmaması." diyor.

Oruclu'ya göre, "Hükümet Haydar Aliyev faktörünü istismar ederek, bir halkla ilişkiler faaliyeti yürütüyor."

Fakat Haydar Aliyev bayramlarının sınırı Azerbaycan'dan ibaret değil.

Sırbistan'da bir konser organize ediliyor; Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bir park açılıyor. Mexico City'de liderin, Mahatma Gandi, Martin Luther King Jr. isimlerin yanında heykelleri dikiliyor.

Mexico City'deki heykel, tepkilerin ardından kaldırıldı.

Amerika Birleşik Devletleri'nin Azerbaycan Büyükelçisi Richard Morningstar, Aliyev'in mezarı önünde eğildiği için eleştirilere maruz kaldı.

"Haydaristan"

Bakü'de farklı projelerde çalışmış olan foto muhabiri Amanda Rivkin, arşivindeki fotoğraflardan bir foto değerlendirme hazırlamaya karar verdi.

Projesine "Haydaristan" adını veren Rivkin, arşivindeki Aliyev fotoğraflarını biraraya getirdi.

Aliyev, bazı açılardan, yakın tarihin diğer kişilik kültlerinden daha farklı bir konuma sahip.

Jeopolitik bakımdan Azerbaycan'la yakın olan Sovyetler Birliği'nin eski lideri Josef Stalin, Türkmen diktatör Saparmurat Niyazov hep kendi kültlerini kendileri yaratmış liderlerdi.

Azerbaycan'da ise, Aliyev'in kişilik kültü, oğlu İlham tarafından güçlendiriliyor.

Amanda Rivkin, bunu yapanının cumhurbaşkanı yerine oğlu olmasına şaşırdığını söylüyor.

Azerbaycan'ın Atatürk’ü?

Dışarıda kimlerle karşılaştırılırsa karşılaştırılsın, Aliyev Azerbaycan'da daha çok Türkiye'nin kurucu lideri Mustafa Kemal Atatürk ile kıyaslanıyor.

Rivkin, Atatürk ile Aliyev'i karşılaştırmak "elmalarla portakalları karşılaştırmak gibi" diyor.

"Ancak, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından milliyetçi bir lider olarak ülkesini birleştirmesi bağlamında, Atatürk ile Sovyetler Birliği sonrası Aliyev arasında bazı benzerlkler de var" Rivkin'e göre.

Arastun Oruclu, bu tür bayramların, hükümetin iktidarda kalması bakımından zararlı olduğunu düşünüyor.

Oruclu'ya göre bu bayramlar insanları rahatsız ediyor ve güvensizlik aşılıyor.

Thomas Goltz da, bayramların istenilen etkiyi yaratmayabileceği konusunda Oruclu ile benzer görüşlere sahip.

Ancak Goltz, "Büyük hayranlık beslediğim Haydar Aliyev'in mirasının bir tür şakaya dönüşmesinden" büyük kaygı duyuyor.