Her yönüyle Yeni Türk Lirası

İSTANBUL (İHA) - Türkiye, uzun yıllar boyunca parasından sıfırları atmaya çalıştı. Ama ne siyasi seyir, ne de ekonomik tablo buna bir türlü izin vermedi. Ama şimdi, özellikle de tek haneli rakamlara gevşeyen enflasyon rakamlarının ve halkın sıfırlardan bezmesinin verdiği destekle, 2005 yılında Türk Lirası'ndan (TL) 6 sıfır atılacak ve Yeni Türk Lirası (YTL) ile alış veriş yapılmaya başlanacak. Böylece, halkın çok sıfırlar sebebiyle yaşadığı karmaşanın minimuma inmesi beklenirken, Merkez Bankası'nın para basım maliyeti de azalacak ve banknot kalitesi iyileştirilecek. 1 milyon ve 500 bin liralar madeni paraya dönüştürülecek. Merkez Bankası'na göre, enflasyonun tek haneli rakamlarda ilerleyişi ve atılan sıfırlarla, paranın da itibarı artacak.

1 Ocak - 31 Aralık 2005 tarihleri arasında tüm mal ve hizmet bedellerinin hem TL, hem de YTL cinsinden olmak suretiyle etiketlerde gösterilmesi mecburi. Bu uygulamaya uymayanlara 150 - 160 milyon lira arasında para cezası verilecek. Ayrıca yıl boyunca Türkiye çapında Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri tarafından fiyat etiketleri denetlenecek. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, sonbahar döneminde "Sıfırlara Elveda, Kuruşlara Merhaba" sloganıyla başlatacağı kampanyada, tüketicileri ve satıcıları fiyat etiketlerine önem vermeleri konusunda uyarmayı, ikili fiyat etiketi uygulamasına uymayan iş yerlerini şikayet etmeleri konusunda tüketicileri bilinçlendirmeyi hedefliyor. Halen tedavülde olan banknotlar ise, 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren 10 yıllık zaman aşımı boyunca sadece Merkez Bankası şubelerinden ve Merkez Bankası şubesi olmayan yerlerde de, Ziraat Bankası şubelerinden kabul edilecek.

YTL'NİN YARARLARI NELER OLACAK?

Derlenen bilgilere göre, daha önce de TL'den sıfır atılmasına yönelik çabalar olmuştu. TL'den 5 sıfır atılması konusunda hazırlanan yasa tasarısı 25 Aralık 1998'de Başbakanlık'a gönderildi. Sonrasında ise, 6 sıfır atılmasını öngören ikinci bir tasarı, 26 Mayıs 2002'de Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanlığı'na ulaştırıldı. Ancak, gerek kriz sonrası etkin olan geçiş süreci, gerekse enflasyonun tek haneli rakamlara düşürülmesini bekleyiş, bu geçiş içinde 2005 yılının beklenmesine yol açtı.

20 milyon ile, dünyadaki en büyük kupürlü banknot Türkiye'de ve bu, TL'nin itibarını ortadan kaldırdığı gibi, vatandaşı da psikolojik olarak olumsuz etkiliyor. 23 yılda 11 yeni kupür çıkartmak zorunda kalan Merkez Bankası, sıfır atmanın gerekçesi olarak enflasyonda kalıcı bir gerileme trendi yakalanmasını ve tek haneli enflasyon rakamlarının görülmesini, siyasi istikrarın yerleşmesini ve ekonomik programa bağlılık ışığında risklerin minimuma inmesini gösteriyor.

Merkez Bankası, konuyla ilgili olarak, bugüne kadar parasından sıfır atan 49 ülkenin deneyimleri üzerinde çalışma yaptı. Sıfır atılmasını teknik bir ihtiyaç olarak gören Merkez Bankası, yıllardır sürdürdüğü hazırlıkların ardından, yasal sürecin de tamamlanması ile kolları sıvadı. 2003 Eylül'ünden itibaren resmi çalışmalar başladı. Yasal süreç de 31 Ocak'ta, konuyla ilgili yasanın Resmi Gazete'de yayımlanması ile tamamlandı.

ÇOK SIFIRIN NE ZARARI VARDI?

Sıfırı bol rakamlar; parasal değerlerin ifadesinde ve yazımında, vezne işlemlerinde, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi-işlem programlarında, fiyat etiketlerinde, taksimetrelerde, kısacası hayatın hemen hemen her alanında sorun getiriyordu. Milyon ve milyardan sonra katrilyonun da hayata girmesi halkın psikolojisini olumsuz etkiliyordu. Bir tarafta da, dünyada en çok 14 haneye kadar değerlerin ifadesi mümkün olduğu için, uluslararası hesaplama ve işlemlerde de sorunlar yaşanıyordu.
Banknotların daha kolay tanınması ve karışıklık yaşanmaması için aynı satınalma gücüne sahip kupürler, benzer renk ve tasarımlarda üretilecek. 1, 5, 10 ve 20 YTL, dolaşımdaki 1, 5, 10 ve 20 milyon liralık banknotlara benzeyecek. 50 ve 100 YTL ise farklı olacak. YTL'de kabartma teknikleri geliştirilecek.

200 ve 500'lük YTL kupürlerinin basılmamasının sebebi, bu banknotların perakende pazarında çok nadir kullanılacağı yönündeki tahminler. 100 YTL'den büyük banknot basılmamasının bir sebebi de, büyük kupürlerin etkisiyle piyasada sahteciliğin uluslararası boyutunun engellenmesi ve kara para aklayanların işlerinin kolaylaştırılmaması.

İşin bir boyutuna da ekonomik hedefler ışığında yaklaşan Merkez Bankası'na göre, 100 YTL'nin alım gücü, 2059 yılında bugünkü 20 milyon liranın alım gücüne denk düşecek. 2006 yılından sonra enflasyonun yüzde 5'lerin altında seyretmesinin hedeflendiğini de hesaba katınca, 200 YTL gibi büyük banknotlara ihtiyaç olmayacağına işaret ediliyor.

YTL İLE MERKEZ BANKASI'NIN HEDEFİ NE?

Bir YTL, 100 YKr'ye (yeni kuruş'a) eşit olacak ve YTL olarak 470 milyon adet banknot basılacak. YTL ile, ekonomik gücünün yanında, kötü kullanımından dolayı da yıpranmış görünen paraya yeniden değer kazandırılması hedefleniyor. Böylece paranın çok sık el değiştirmesi sebebiyle milyonlarca dolara mal olan 'yeni banknotlar piyasaya sürme' ihtiyacının da giderilmesi planlanıyor. Zira, Türkiye'de paranın kötü kullanımından dolayı her iki yılda bir tedavüldeki 2 milyar adet banknotun tamamının değiştirilmesi gerekli oluyor ve bunun maliyeti de 10 milyon doları buluyor.

Merkez Bankası'na göre, TL'den sıfır atılmasının toplam maliyeti 10 milyon doları bulacak. Kupür maliyetinin ise ortalama 60 bin lira olması bekleniyor.++
Merkez Bankası'nın hedefi, madeni parayı yeniden topluma kazandırmak. Yeni madeni paralar 1 Yeni Kuruş, 5 Yeni Kuruş, 10 Yeni Kuruş, 25 Yeni Kuruş, 50 Yeni Kuruş ve 100 Yeni Kuruş (1 Yeni Türk Lirası) olmak üzere 6 birim olarak basılacak. 1 Yeni Türk Lirası hem madeni para olarak, hem de banknot olarak piyasaya sunulacak. 31 Aralık 2004 tarihine kadar basılacak toplam madeni para adedi, 1 milyar 200 milyon olacak.

Madeni paraların Türkiye çapında dağıtımı, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası, Ziraat Bankası, PTT Genel Müdürlüğü ve Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü arasında yapılacak işbirliği protokolü ile gerçekleştirilecek.

PARADA HEP "YENİ" İBARESİ BULUNACAK MI?

Hayır. Hedef, belli bir süreden sonra "Yeni" tabirinden vazgeçmek. Birimlerdeki "yeni" ifadesini kaldırmak konusunda yetki Bakanlar Kurulu'nda. Zaten YTL'ye dair kanunda da, belli bir süre sonra yeniden TL birimine dönülmesi öngörülüyor.

Halen tedavülde olan banknotlar, 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren 10 yıllık zaman aşımı boyunca sadece Merkez Bankası şubelerinden ve Merkez Bankası şubesi olmayan yerlerde de, Ziraat Bankası şubelerinden kabul edilecek. Merkez Bankası, eski banknotların imha edilmesi konusunda TÜBİTAK'la ortak bir çalışma yürütmek istiyor.

1 Ocak - 31 Aralık 2005 tarihleri arasında tüm mal ve hizmet bedellerinin hem TL, hem de YTL cinsinden olmak suretiyle etiketlerde gösterilmesi mecburi. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü'nün aldığı tedbirler kapsamındaki bu uygulamada hedef, "İkili Fiyat Etiketi" ile tüketicilerin yeni para birimine alışma süresinde zarar görmelerini önlemek. Bu uygulama kapsamında; hem üzerinde 6 sıfır bulunan TL, hem de YTL karşılığı olan fiyat etiketleri birarada yer alacak.

UYGULAMAYA UYMAYANLARA CEZA

Bu uygulamaya uymayanlara 150 - 160 milyon lira arasında para cezası verilecek. Ayrıca yıl boyunca, Türkiye çapında Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri tarafından fiyat etiketleri denetlenecek. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, sonbahar döneminde "Sıfırlara Elveda, Kuruşlara Merhaba" sloganıyla başlatacağı kampanyada, tüketicileri ve satıcıları fiyat etiketlerine önem vermeleri konusunda uyarmayı, ikili fiyat etiketi uygulamasına uymayan iş yerlerini şikayet etmeleri konusunda tüketicileri bilinçlendirmeyi hedefliyor. Sanayi Bakanlığı da, denetim eksikliği olmaması için İçişleri Bakanlığı'ndan yardım istedi. Sanayi Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı aracılığıyla belediyelerden, uyarıları dikkate almayan satış noktalarının cezalandırdılmasını istedi. İçişleri Bakanlığı da belediyeleri, 'çift etiket' uygulaması konusunda sözkonusu mağazaların denetlenmesi için uyardı.

Vergi iadeleri 1 Ocak 2005 tarihi itibarıyla YTL olarak alınacak. SSK'ya teslim edilecek vergi iade zarflarının nasıl iletileceği konusunda ise kararı Maliye Bakanlığı verecek. Ayrıca SSK'nın, kurum olarak sistemlerini 31 Aralık 2004 akşamından sonra 5 gün kapalı tutmayı planladığı, online bankalar için ertesi gün sabah saat 10'a kadar olan günlük mutabakatın 31 Aralık 2004 akşamı bitirilmesini hedef aldığı kaydedildi.

TÜRK HALKI YTL'Yİ BENİMSİYOR

Ankara Sanayi Odası, temmuz ayında konuyla ilgili bir anket çalışması yaptı. 'Türk Halkının Yeni Türk Lirası'na Bakışı Anket Çalışması' sonucunda, halkın YTL'yi tahmin edilenin üstünde benimsediği ortaya çıktı. Bunun sebebi olarak; uzun yılların, enflasyon nedeniyle bol sıfırlı banknotlarla geçmesi, fiyatlara, menülere, bordrolara, fiş ve faturalara alışık halkın biraz daha az sıfıra hasret olması gösteriliyor. Anket sonucuna göre, halkın yüzde 77'si TL'den sıfır atılması ve YTL'ye geçişe olumlu bakıyor.

Yüzde 70'lik bir bölüm, bu parasal geçişin zamanlamasını uygun bulurken, yüzde 48'lik bölüm yeni para birimi ile hayatın kolaylaşacağı kanaatinde. YTL yerine yabancı bir para birimine geçişe ise, yüzde 88 oranında "Ret" sonucu çıkıyor. YTL'nin vatandaş üzerindeki etkisinin nasıl olacağına dair soruya yüzde 68'lik bir bölüm, "YTL kısa zamanda benimsenecek. Paradaki sıfırlar bezginlik getirdi" cevabını verirken, yeni para birimini kabullenmenin zor olacağını düşünenlerin oranı yüzde 26'larda.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın Yeni Türk Lirası ile ilgili olarak satıcıları ve tüketicileri bilinçlendirmeye yönelik sonbaharda bir kampanyaya başlaması bekleniyor.

Öte yandan Merkez Bankası'nca da, Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruş için tanıtım ve bilgilendirme kampanyaları düzenlenecek ve bu çalışmalar kapsamında Bersay İletişim ile çalışma yapılacak.

TANITIM ÇALIŞMALARININ İÇERİĞİ

Kampanyada öncelikle YTL'ye geçişin yasal bir mecburiyet olduğu kamuoyuna anlatılacak. Zira, kamuoyunda hala YTL'ye geçiş ve 2005 yılından itibaren sıfırların atılacağına dair bilgisizlik olduğu görülüyor. Bu sebeple çalışmalar, YTL'ye geçiş konusunda bilgi verilmesi odaklı yürütülecek. Kampanya kapsamında YTL ve Yeni Kuruş'un fiziki ve güvenlik özellikleri tanıtılacak, bunların kullanımına dair bilgiler verilecek. Amaç, çift etiket uygulamasının mecburi olduğunu göstermek ve geçiş süresinde ortaya çıkabilecek muhtemel yuvarlama etkisi ve benzeri olumsuzlukları en aza indirmek.

Kampanya kapsamında kitapçıklar, afiş, poster, broşür, etiket ve benzeri materyaller hazırlanacak, televizyon ve radyo başta olmak üzere medya hizmetlerinden yararlanılacak, sektörel yayınlarda bilgilendirme ve haber çalışmaları yapılacak ve tanıtım kasetleri hazırlanacak.