Homeostazi nedir? Homeostazinin bozulması hangi sorunlara yol açar?

Canlıların ve en küçük birimleri olan hücrelerinin çevrelerinde çeşitli olumsuzluklar meydana gelebilir. Bu tür durumlarda hücreler özellikleri gereği kendilerini koruma altına alarak farklı koşullar altında iç dengelerini düzenleyebilirler. Ancak farklı nedenlere bağlı olarak hücre bazen kendi dengelerini koruyamayabilir.

Homeostazi nedir?

Homeostazi, en kısa tanımı ile dengeleşim anlamına gelir. Hücrenin çevresinde meydana gelen olumsuz durumlar karşısında kendi dengesini koruma çabası, değişen şartlarda iç dengesinin etkin olarak düzenlenmesi anlamına gelir. İlk kez Fransız bilim insanı C. Bernard tarafından tanımlanmış olan homeostaz sürecinin hedefi kimyasal ve fiziksel olan tüm dengelerin kurulu olduğu düzenli durumu korumaktır.

Canlıların yaşamlarını sürdürebilmesi için çevrelerine ve içinde bulundukları şartlara uyumlu olması gerekir. Ortamdaki ısıdan oksijen düzeyine, beslenme kaynaklarından güneş ışınlarının yoğunluğuna dek birçok koşulda uyum sağlamakta en başarılı olan canlı insandır.

Homestaz sürecini etkileyen bazı unsurlar bulunur. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Oksijenden yoksunluk sendromları olarak iskemi ve hipoksi
• Fiziksel nedenler, travmalar, ısı değişiklikleri, elektrik akımı ya da radyasyon
• Kimyasal nedenler, maddeler; zehirler, alkol, ilaçlar, tütün ürünleri, çevre kirliliği
• Canlı unsurlar; virüsler, bakteriler, mantarlar
• Genetik sorunlar; kromozom etkileri, özgün gen değişimleri

Organizmalardaki hücre dengelerinin bozulması ve zedelenmesinin belli bir oranı ve seviyesi vardır. Bu seviye de bazı etkenlere ve değişkenlere bağlı olarak gerçekleşir. Örnek olarak etkene özgü olan değişkenler ve hücreye özgü olan değişkenler gösterilebilir. Etkene özgü olan değişkenlerde etkilediği süre, etkenin gücü ve etkenin türü önemlidir. Hücreye özgü olan değişkenlerde ise hücrenin içinde yer aldığı evre, hücrenin uyum becerisi ve hücrenin türü önemlidir.

Bir organizmanın iç ortamını dengeli ve sabit tutma süreci olarak da açıklanabilen homeostazi durumuna örnek olarak vücut sıcaklığının belli bir seviyede tutulması, kan şekeri seviyelerinin denetlenmesi gibi durumlar gösterilebilir. Vücutta bir geri bildirim mekanizması ile çalışan homeostazinin bozulması vücuttaki dengenin kaybolmasına ve dolayısı ile çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur.

Homeostazinin bozulması hangi sorunlara yol açar?

Çeşitli ve ciddi problemlere neden olan homeostazi bozulması bazı durumlara bağlı olarak görülür. Homeostazi organizmanın sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi için son derece kritik bir mekanizma olarak da tanımlanabilir. Bu mekanizmanın sağlanabilmesi ve etkin çalışabilmesi vücudun çevresel değişiklikleri ile uyum sağlama becerisi ile yakından ilişkilidir.

Homeostazinin bozulması şu durumlara yol açabilir:

• Sıcaklıkta dengesizlik: Hipotermi ve hipertermi adları da verilen vücut sıcaklığının çok fazla derecede yükselmesi ya da düşmesi durumlarıdır.
• Kan şekerinde düzensizlik; kan şekeri seviyesinin çok yükselmesi ve diyabet gibi hastalıkların görünmesidir.
• Su ve elektrolit dengesizliği; vücuttaki bu dengenin bozulması sonucunda aşırı su tutma ya da su kaybı yaşanabilir. Bu da kalpten böbreklere birçok organa zarar verir.
• Asidik ve alkalin denge bozukluğu; alkaloz ya da asidoz hani kanın asidik hale gelmesi ya da kanın alkali hale gelmesi durumları organ fonksiyonlarını olumsuz etkiler ve çeşitli hastalıklar ortaya çıkar.
• Tansiyonda dengesizlik, kan basıncındaki yükseklik felç ve böbrek yetmezliğine neden olabilir.
• Hormonlarda düzensizlik; metabolizma hızını ve gelen sağlığı olumsuz etkiler.