İmar barışı depremle mücadeleyi nasıl etkiliyor?

İmar affı, İzmir depreminde yıkılan ya da hasar gören binaların sağlam olmadığına yönelik uzmanlardan gelen açıklamalar ile tekrar gündeme geldi.

Türkiye'de binaların nasıl ruhsat aldığı, depremlere dayanıklılığının ölçüldüğü ve denetimlerinin yapıldığı tartışmalarında imar affı öne çıkan mevzulardan biri.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürü Banu Aslan Can, TBMM'de kurulan Deprem Araştırma Komisyonu toplantısında konuyla ilgili bir açıklama yaptı.

Can, acil yıkılacaklardan 4'ünün, yıkık olanlardan 2'sinin, ağır hasarlı olanlardan 36'sının yapı kayıtlı, diğerlerinin ise normal ruhsatlı yapı olduğunu söyledi.

İzmir'de imar barışı kapsamında yapı kayıt belgesi verilen binalardan depremde etkilenenlere ilişkin soruya yanıt veren Can, " İzmir için söylüyorum, şu an yaptığımız çalışmalara göre acil yıkılacak yapıların içerisinde yapı kayıtlı olanların sayısı dört tane, yıkık olan yapılardan iki tanesi yapı kayıtlı, ağır hasarlı olarak tespit edilen yapılardan ise 36 tanesi yapı kayıt belgeli." dedi.

İzmir'de 672 bin bina son aftan yararlandı

En son olarak imar affı, Haziran 2018 genel seçimlerinden önce imar barışı adı altında yürürlüğe girdi.

Bu yasayla İzmir'de en az 672 bin bina imar barışından yararlandı.

İmar barışı, imar mevzuatına veya ruhsata aykırı yapılara, yapı kayıt belgesi verilmesi anlamına geliyor.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 2019 yılında yaptığı açıklamada, "İmar affı binanın sağlam olduğunu göstermiyor" demişti.

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Başkanı Taner Yüzgeç, "İmar afları kaçak yapılaşmanın en önemli teşvik unsurlarından birisi olmuştur" ifadesini kullanıyor.

'İmar afları yasaklanmalı'

TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu, İzmir depremiyle ilgili ilk gözlem raporunu 2 Kasım'da açıkladı.

Raporda, "İmar afları yasaklanmalıdır. İmar barışı adı altında ruhsatlandırılan tüm ruhsatlar iptal edilmelidir" ifadesi yer aldı.

Kurulun yaptığı saha gözlemlerinde, İzmir Bayraklı'da yıkıma uğrayan ve ağır hasar alan binaların genellikle 8 kat mertebesinde olduğu ve yıkılan 12 binanın ruhsat tarihinin 1999 öncesine ait olduğu tespit edildi.

Bu yapılardan önemli bir kısmının kooperatif olarak inşa edildiğine, yapımlarının yıllarca sürdüğüne ve ruhsat bilgilerinde yapı ruhsatı ile yapı kullanma tarihleri arasındaki uzun süreye dikkat çekildi.

### Bayraklı'da 12 bin binanın yüzde 57'si riskli çıktı

Bayraklı Belediyesi Deprem Etüt Merkezi, internet sitesinde yaptığı açıklamada 10 yılda 12 binin üzerinde konutun depreme karşı risk analizi testinden geçirildiğini belirtiyor.

Buna göre analiz edilen yapıların yüzde 57'si çok riskli çıktı, sadece yüzde 5'i 'risksiz yapı' olarak değerlendirildi.

Vatandaşlar binaların iyileştirilmesi için Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi'ne yönlendirildi.

'Mühendislik kontrolünden geçirilmeliler'

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Başkanı Taner Yüzgeç, bir binanın depreme karşı riskli olup olmadığını belirleme görevinin devlete ait olduğunu söylüyor.

BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Yüzgeç, yıllar içinde sürekli imar affı kararları alınmasıyla kaçak yapılaşmanın teşvik edildiğini vurguluyor.

İmar affının toplumun sağlıklı ve güvenli bir konutta yaşamasını belirsizliğe soktuğunu söyleyen Yüzgeç, "İmar affı verilen binaların mühendislik kontrolünden geçirilmesi gerekmekte. Aksi takdirde bu topluma karşı yapılan en büyük kötülük olur" diyor:

"Mühendislik hizmeti almadığını varsaydığımız yapıların yasallaştırılması, bu tür doğal olaylarda yıkıntı olmaları halinde sorumluluğu, bu kararı alan devletin veya siyasi iktidarın üzerine bırakmaktadır."

'10 milyon binayı incelediniz mi?'

İzmir depreminin ardından imar affını gündeme getiren isimlerden biri CHP Mersin Milletvekili Ali Mahir Başarır oldu.

Başarır, imar affı ile ilgili soru önergesine Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın 21 aydır yanıt vermediğini belirterek, "İmar affı başvurusu yapan on milyon binayı incelediniz mi?" dedi:

"Parayı yatırana yapı kayıt belgesi verdiniz. Başvuruları, parayı internetten alıyorsunuz. Peki imar affı başvurusu yapan on milyon binayı incelediniz mi? Deprem yönetmeliğine uygun mu?"

Kartal'da imar affından yararlanan bina çöktü

Başarır, imar affı ile ilgili ilk soru önergesini 2019'da Kartal'da bir binanın çökmesinden sonra vermişti.

İstanbul'un Kartal ilçesinde Şubat 2019'da bir binanın çökmesi sonucu 21 kişi hayatını kaybetti.

Yıkılan binanın beş katının ruhsatlı olduğu, ancak üç katının kaçak inşa edildiği ve imar affından faydalandığı ortaya çıktı.

İmar barışı ne zaman yürürlüğe girdi?

İlk defa 1984 yılında uygulanan imar affı, sonraki 36 yıl içinde çok kez tekrar kanunlaştırıldı.

En son imar affı, Haziran 2018 genel seçimlerinden önce imar barışı adı altında yürürlüğe girdi.

İmara aykırı, ruhsatsız veya ruhsat eklerine aykırı olan yapıların kayıt altına alınmasıyla bu yapılara yasallık kazandırmak amaçlandı.

13 milyon imara aykırı yapı var

İmar Barışı kapsamına 31 Aralık 2017 tarihinden önce ruhsatsız veya ruhsat eklerine aykırı yapılmış kırsal ve kentsel alanlardaki tüm yapılar alındı.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın 2018'deki açıklamasında imar barışıyla Yapı Kayıt Belgesi alan binalar için yıkılma endişesinin son bulacağı vurgulandı.

Ancak deprem açısından yapılarda alınması gereken tedbirlerin kat maliklerine düştüğü belirtildi.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın 2018 yılında yayımladığı imar barışı kitapçığına göre Türkiye'de imara aykırı yapılar %50'nin üzerinde.

Bu da yaklaşık 13 milyon binaya tekabül ediyor.

Kurum: İmar affı gelince riskli bina kurtulmuyor

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, Mart 2019'da yaptığı açıklamada, "İmar affından yararlanınca riskli bina kesinlikle kurtulmuyor" demişti.

AA'nın haberine göre Kurum'un sözleri şu şekilde:

"İmar affı, bizim vatandaşın devletle olan barışı. Aslında orada ciddi bir istatistik elde ediyoruz. 10 milyon veri var elimizde. Neyin ne kaçağı var onu görebilme imkanına erişmiş olduk.

"'İmar barışına giren yapılar sağlamdır, riskli değildir' anlamı taşımıyor. İmar affından yararlanınca riskli bina kesinlikle kurtulmuyor, bunun altını çizerek söyleyeyim. İmar affı binanın sağlam olduğunu göstermiyor.

"İmar affı, bina kaçak olduğu için elektriği, suyu, doğal gazı bağlanamıyor, bunun bağlanabilme imkanını veriyor. Bin metrekare bina yapmış ama terasında bir kaçağı var; bu kaçağından dolayı iskan alamamış, iskanı alabilmesinin önünü açıyor."

İskan ruhsatı ne anlama geliyor?

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Başkanı Taner Yüzgeç ise, "Bir iskan ruhsatı verilmesi, devletin vatandaşa 'Bu binaya oturabilirsin' demesidir. İskan raporunu verirken 'ilgili fen ve bilim kurallarına uygun olarak yapıldığını kendi düzenim çerçevesinde denetledim, bunun oluşmasını sağladım, dolayısıyla ben bu belgeyi veriyorum' demektir" diyor.

Bu yüzden Yüzgeç'e göre iskan belgesi verdikten sonra bir binanın depreme dayanaklı olmadığını söylemek, doğru bir uygulama değil.

7 milyon bina imar barışından yararlandı

AA'nın Çevre ve Şehircilik Bakanlığından aldığı bilgiye göre Aralık 2019'a kadar imar barışından 7 milyon 450 bin bina yararlandı.

Başvuru sahipleri tarafından 24,19 milyar lira ödeme yapıldı.

İmar barışından en çok faydalanan şehir 1 milyon 87 bin 963 bina ile İstanbul oldu.

Daha sonra 672 bin 211 bina ile İzmir geliyor.

Bu şehirlerin ardından 361 bin bina ile Ankara, 349 bin bina ile Antalya, 303 bin bina ile Muğla var.

'Deprem ve insan odaklı kentsel dönüşüm'

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Başkanı Taner Yüzgeç'e göre depremle mücadele için bundan sonra riskler ve riskli yapılar tespit edilmeli, bunun için de da bina envanterleri çıkarılmalı.

Sonra da bu binaların ya güçlendirilmesi ya da yeniden yapılması gerektiğini söyleyen Yüzgeç, "Bunun için mevzuat uygun; ancak yüksek riskli bölgelerin dönüştürülmesinden ziyade yüksek rantlı bölgeler dönüştürüldü. Bir an önce deprem ve insan odaklı kentsel dönüşüm çalışmalarına başlanmalı" diyor.